| |||
| A R C H E | П а ч а т а к | № 9 (60) - 2007 |
|
|
|
Пачатак Цалкам Форум |
|
|
|
|||||
 |
|
|
||||
|
Ян Максімюк
Робінсан Джэфэрс
Забрахаў сабака; потым на парозе зьявілася жанчына; пачуўшы бразгат жалезьзя
аб камяні на стромкай дарозе, яна накінула чорны шаль На галаву, выйшла ў імжу і запынілася ля павароткі. У яе была высакародная пастава, простая й моцная, як у новазбудаванай вежы. Рысы твару былі паважныя й цёмныя, але вырабленыя спраўнай рукою — просты нос з высокім пераносьсем, зоркія й вялізныя вочы, Выдатны падбародак, чырвоныя вусны. Яна толькі на чвэрць была індзейкай; шатляндзкі матрос пасеяў яе ў маладой тутэйшай зямлі, Гішпанска-індзейскай, дваццаць адзін год таму. Калі нарадзілася, ён назваў яе Каліфорніяй, — гэта было ейнае ймя, — а сам пайшоў на поўнач. Яна чула, як набліжаюцца капыты і колы па стромкай дарозе. Жарая кабыла, напінаючыся ў шорах, вышкандыбала з-за намоклага схілу; За ёю замаячыў бледны твар вазака — выцьвілыя вочы высьвечвалі ягоны кон; вазак сядзеў прыкурчам на сядзеньні старога вазка, ведучы Другога каня на доўгім повадзе, дэраша, рослага каня, які зграбна вытанцоўваў (мяркуючы з выгіну шыі, жарабца). — «Што гэта, Джоні?» — «Жарабок Маскэрэла, цяпер ён мой. Я яго ўчора выйграў. Мне шанцавала, — ён быў зусім п’яны. — Цяпер будуць прыводзіць кабылы сюды. Я затрымаю гэтага малойца. І я маю грошы, але табе не пакажу». — «Ці ты купіў нешта нашай Хрысьціне, Джоні? Праз два дні Каляды, Джоні». — «Насьмерць забыўся, — адказаў ён, сьмеючыся. — Не кажы Хрысьціне, што ўжо Каляды, нейк пазьней я ёй, магчыма, нешта куплю». А Каліфорнія на гэта: — «Я разьдзяляла твой нешанцунак, калі ты прайграваў: ты калісьці прайграў мяне, Джоні, помніш? Том Дэл займеў мяне На дзьве ночы ў гэтым доме. Іншым разам нам даводзілася галадаць. Цяпер, калі ты выйграў, Хрысьціна будзе мець свае Каляды. Мы разьдзяляем Тваё шчасьце, Джоні. Ты дасі мне грошы, і я заўтра паеду ў Монтэрэй купіць падарунак Хрысьціне, вярнуся вечарам. Наступнага дня Каляды». — «Ты раскісьнеш у гэтай паездцы, — сказаў ён, хіхікаючы. — На грошы, пяць даляраў. Дзесяць. Дваццаць даляраў. Купіш дзьве пляшкі Жытнёўкі для Джоні». — «Добра. Заўтра паеду». Ён быў валацужным галяндцам; не стары, але ўжо прыгорблены бядотным жыцьцём. Дачка Хрысьціна ўспадкавала ад ягонага племені блакітныя вочы, а ад ягонага жыцьця зморшчаны лоб. Яна глядзела зь дзьвярэй, як ейны бацька Выскачыў з вазка і з асьцярогай павёў жарабца ў новую загарадзь, мацнейшую, пакінуўшы жонцы выпрагчы жарую кабылу, якая сапла ад уморанасьці. Навальніца ўначы: дождж заліўна лупцаваў тонкую гонту даху, усё роўна што акіян біў у скалы; раз грымоты дакаціліся вузкім каньёнам Ажно ў даліну Кармэлу і заглухлі ў заходнім баку; Хрысьціне ня спалася ад жахаў і дзівосаў; ейны ж бацька загробся ў сон глыбока, і навальніца Яго не кранала. Гэтай парою году сьвітае позна, а яшчэ пазьней у расколіне каньёну пад сэквоямі; Каліфорнія высьлізнула з пасьцелі Гадзіну перад золакам; жарая кабыла пэўна была стомленая; ячменю было вобмаль; чаму Джоні меў бы скарміць усё зерне дэрашаватым жарабцом? Вось гэта ён, няйначай, зробіць. Яна выйшла на пальчыках з пакою неадзетая, таму што ён прачнуўся б, калі б яна стала апранацца. Яна выйшла празь дзьверы дома ў цемень дажджу, вялізныя чорныя кроплі калолі холадам праз тонкую кашулю, але намоклая зямля Прыемна адчувалася босымі ступнямі. У стайні прыемна пахла, і было прыемна паціху ступаць і далікатна кранацца рэчаў буйнай акругленасьцю Неадзетага цела. Яна знайшла сявеньку, напоўніла яе сухім пахкім ячменем і занесла ў старую загарадзь. Малая кабылка глыбока ўздыхнула Каля жэрдкі ў вогкай цемры. Каліфорнія, вяртаючыся дахаты між дзьвюма сэквоямі, пачула хрумсьценьне зерня на задаволеных зубах. Джоні заставалася дагледзець падсьвінкаў і курэй. Хрысьціна паклікала яе, калі яна вярнулася дахаты, але тут жа заснула пад матчынай даланёй. Яна паклала прамоклую кашулю на сьпінку крэсла і ўсьлізнула ў спальню па адзеньне. Масьнічына зарыпела, і ён прачнуўся. Яна замерла, чуючы, як ён варушыцца ў пасьцелі. Калі ён перастаў, яна нахілілася па свае чаравікі. А ён тады паціху спытаўся: «Што ты там робіш? Давай назад у ложак». — «Ужо позна, я еду ў Мантэрэй і мне трэба запрагаць». — «Найперш ідзі ў пасьцель, Мяне не было дома тры дні, я даў табе грошы, калі я іх забяру назад, што ты будзеш рабіць у горадзе?» Яна коратка ўздыхнула і вярнулася ў пасьцель. Ён працягнуў рукі і крануўся халоднай акругленасьці ейных пругкіх азадкаў; потым, прыўзьняўшыся, схапіў яе за доўгія мокрыя валасы. Яна трывала, і каб прысьпешыць справу, прыкінулася пажадлівай, хоць пажады, акрамя як у снах, не адчувала з даўняга часу. Учорашняя п’янка Зрабіла яго марудным і патрабавальным; адвярнуўшы галаву, яна з сумам убачыла, што ў вокнах шарэе сьвітанак; ён усё трымаў яе ў абдымках, Дагаворваючы нешта пра жарабца. Нарэшце ёй было дазволена апрануцца. Над стромкімі гарамі было ўжо зусім ясна; над вершалінамі сэквояў Плыло шэрае воблака; зімовы струмень голасна цурчэў; колы вазка ўразаліся у глей, скрыгаталі аб гальку ўскрай дарогі; унізе маршчыністая рака Прыкрывала брод. Табе трэба пераехаць, дзе камяністае дно: яна знайшла месца, прыкідваючы па вербалозах і вольхах. Жарая кабыла спынілася Пасярэдзіне, уся ў дрыжыках; вада тае самае масьці, што і яна, сягала да пастронкаў; але Каліфорнія, выцягнуўшы ногі зь віру і паставіўшы іх на сядзеньне, Узмахнула пугай над бура-жоўтай плыньню і выехала на дарогу. Усю раніцу хмары несьліся на поўнач, як і рака. Апоўдні яны пагусьцелі. Калі Каліфорнія вярталася з Мантэрэй дахаты на поўдзень, неба засьціў густы праліўны дождж. Яна паглядзела ў бок акіяну з дна даліны; Чырвонай зарою трубіў прывітаньне захаду сонца духавы аркестар плаўных аблокаў над Лобасам — паўночна-заходнім берагам сонцастаяньня. Неўзабаве пасутонела, а стомленая кабыла баялася дарогі больш, чым пугі. Міля за міляй цягнулася шэрае сутоньне. Потым, зусім нечакана, Зямлю ахінула цемра. — «Хрысьціна ўжо будзе спаць. Сёньня Куцьця. Дабрацца да броду. Я змарнавала гадзіну завідна з самой раніцы!» Яна нічога ня бачыла; папусьціўшы лейцы аж на шчыток, яна толькі па скрыгаце колаў і нахіле вазка пазнала, што ўрэшце даехала да броду. Бразгат колаў аб каменьне; плёскат падковаў у вадзе; сьвет гукаў; нічога не відаць; лёгкі рокат вады; кабыла пафорсквала, акунаючы морду, — Можна падумаць, шукала месца, куды паставіць нагу ў непрагляднай плыні; шэлест і шоргат ветру ад мора ў жарсьці нябачных вербалозаў. Кабыла запынілася; жанчына крыкнула на яе, але пугай ня ўдарыла, бо адзін безаглядны рывок мог бы пазбавіць іх цупкасьці броду. Яны стаялі. — «Пакупкі для дзіцяці, — падумала Каліфорнія, — пад сядзеньнем: вада падыдзе вышэй». Устаўшы пасярод вады, яна адхіліла сядзеньне, Выняла ляльку, фарбаваныя драўляныя кураняткі, пухнатага мядзьведзіка, кніжку з мноствам малюнкаў, пачак цукеркаў: яна дастала ўсё з-пад сядзеньня І пахавала, дрыжучы, пад сваёй вопраткай, каля грудзей, пад пахамі; канты кардонак урэзваліся ў мяккае цела; але яна ўзяла вяроўку, падперазалася ёю, Абвілася пад пахамі і ўсё забясьпечыла. Кабыла стаяла спакойна, нібыта заснула пасярод вады. Каліфорнія працягнула руку над плыньню І кранулася пальцам ейнага клубу; цьвёрдая мокрая пукатасьць уздрыгнула, быццам ударыла вялізнае сэрца. «Чаго ты чакаеш?» Але дотык кабылінага цела Абудзіў мрою, перакрыў сапраўдную небясьпеку мрояй аб небясьпецы. «Чаго? Жарабца-вадзяніка, каб выскачыў з плыні, гэта яго чакаюць Напятыя клубы, каб прыбег, пырскаючы пенай на бакі, стаў на дыбкі, раструшчыў мяне і брычку, і спараваўся з сваёй жанчынай». Яна ляснула пугай. Кабыла ірванула дапераду. Вазок перакасіла набок: ці мы страцілі зямлю пад коламі? Нас панесла? Не: далей чуваць плёскат. Вазачка мімавольна схапілася за жалезныя парэнчы сядзеньня і пачула сілу, але не халадэчу вады, якая віравала вышэй каленяў, Сягала ёй ажно па пояс. Яны завярнулі. Кабыла разьвярнулася супроць цячэньня і пачала цялёпкацца на плыткаводзьдзе. Тады Каліфорнія Апусьціла галаву на калені, нічога ня бачачы, але адчуваючы небясьпеку, і атрымала жорсткі ўдар галінай вольхі, калі ваглівае лёгкае лісьце Кранулася ейнай пахіленай патыліцы, як дзіцячыя пальцы. Кабыла выскачыла з вады і запынілася на зьезьдзе да броду. Жанчына зьлезла З вазка перадком і падышла да кабылінай галавы. — «Бедная Дора, — назвала яе па імені. — Добрая Дора, супакойся ўжо». Яна павярнула (балазе таго лапіка хапала, каб разьвярнуцца) ейную галаву да лёгкага шуму вады. Поўзаючы на руках і каленях, жанчына намацала каляіны І наставіла колы на іх. — «Ты бачыш, Дора. Я не. Гэтым разам ты нас перавязеш». Яна ўскараскалася на сядзеньне і злосна нокнула. Ступіўшы ў ваду пярэднімі капытамі, кабыла запынілася. Яна кранула яе пугай, кабыла клыганула дапераду і стала. Тады Каліфорніі Прыйшла на думку малітва: — «Любы маленькі Ісусе, любае дзіцятка, народжанае сёньня вечарам, вакол твае галавы зьзяла, як ад срэбных сьвечак. У мяне таксама дзіцё, толькі дзяўчынка. Ты насіў з сабою сьвятло, куды б ні хадзіў. Любае дзіцятка, любы Ісусе, дай мне сьвятло». Сьвятло заструменіла: ружовае, залатое, густа барвянае, схавала брод, як за заслонай. Лёгкі рокат вады стаўся падобны да пошугу птушыных крылаў, Далікатнага павеву райскіх вахляроў. Твар дзіцятка, што плыло ў зьзяньні, быў немаўлячы, але ў анёлаў былі птушыныя, каршуковыя галовы; Яны пахіляліся над немаўляткам і прыкрывалі яго ахоўнай заслонай з крылаў. Яно трымала ў пухленькай ручцы малую гадзюку з залатымі вачамі; Каліфорнія выразна згледзела пад гэтае зьзяньне, як кабыла натапырыла вушы вострым чорным вільчаком на фоне зіхатлівага сьветласпаду. Але вушы зараз апалі: нябеснае сьвятло спалохала Дору. Яна падалася ўзад, скаланула ваду і, ледзь не перакуліўшы вазок, Завярнулася і пабрыла назад; жалезныя абручы колаў скрыгаталі аб каменьне. Тады Каліфорнія з плачам зьлезла з калёсаў. Ейнае мокрае адзеньне і цацкі, схаваныя пад ім, цягнулі яе долу; яна зьняла плашч і сукенку, Павыкладвала дзіцячыя рэчы ў вазок і выняла Джонава віскі з пад сядзеньня, згарнула ўсё ў сукенку, бутэлькі і цацкі, і зьвязала ў вузельчык, Каб павесіць яго сабе за сьпінай; потым выпрагла кабылу, калечачы пальцы аб набраклыя пастронкі і сьлізкія спражкі, пачапіла клунак ззаду, Прывязала яго перакрыжаванымі матузамі на грудзях і села на кабылу верхам, падцягнула сваю кашулю да пояса і завязала яе, сьціснула Голымі сьцёгнамі кабыліны бакі, упіраючыся голым целам у мокры карак, правай рукой схапілася за грыву, а ў левай трымала зьвінутыя лейцы. — «Дора, дзіцятка табе пасьвеціць». Сьляпучае зьзяньне вісела над бродам. — «Любае дзіцятка Ісус нам пасьвеціць». Лівень сьвятла І лацінскія сьпевы шуганулі церазь вербалозы, кабыла форскнула і ўздыбілася: нябачная вада працягвала ракатаць і грымець; ноч лапатала, Як сьцяг на ветры, бліскала зарніцамі; дзіцячы твар лунаў над ракой; вада глынула ейныя чаравікі, панчохі, сягнула да голых сьцёгнаў і, Паўзучы па іх зьмейкамі, лізала ейны жывот; кабыла плыла сутаргавымі рыўкамі; Плынь зносіла іх, вада засмоктвала ў вір; сьляпучае сьвятло Вісела ззаду і над галавой, а наперадзе, у зеве цемры, ні праменьчыка; раптам пярэднія капыты ўдарылі аб дно, кабыла запрацавала мацней І ейныя клубы пачалі падымацца з плыні. Жанчына адчула, як вада сьцякае па ёй уніз, пачула натужлівае, абрывістае дыханьне кабылы І скрыгат падковаў аб жвір. Калі Каліфорнія вярнулася дадому, сабака ля дзьвярэй абнюхаў яе, але не забрахаў; Джоні і Хрысьціна спалі. Яна ня змружыла вока колькі часу, але распаліла агонь і цярпліва ўкленчыла перад ім, распрамляючы і сушачы дорага аплачаныя Падарункі на Калядную раніцу. Яна неўзьлюбіла (так ёй здавалася) жарабца з гордай шыяй. Ён любіў напіраць дзьвюма блізьнячымі ўзгоркамі грудных мускулаў на загарадзь, Бліскаючы белымі паўмесяцамі чырвона-карычневых вачэй. Тады яна ім любавалася, але не цярпела яго за ягоную непрыдатнасьць, Ён не служыў нічому, апрача Джонавай фанабэрыі. Коней не аплачвалася гадаваць. Ёй падумалася: калі б ён мог вандраваць на свабодзе, Патрасаючы гнеда-дэрашаватай грывай, як сьцягам на фоне голых гор. У красавіку чалавек прывёў кабылу; Каліфорнія, хоць і хацела паглядзець, Засталася з Хрысьцінай дома. Калі дзіця пачало канькаць, маці распавяла яму яшчэ раз пра цуд над бродам; пра ейную малітву да Дзіцятка Ісуса на Куцьцю, калі яна везла падарункі дадому; пра прыяву, зьзяньне, лацінскія сьпевы, лопат крылаў і вады, сьвятлістае дзіцятка, Вадаспад пышнага бляску ў цемры. — «Малое дзіцятка? — запытала Хрысьціна. — Ці Бог ёсьць дзіцяткам?» — «Дзіцяткам Бога. Гэта быў дзень ягонага нараджэньня. Ягоная маці называлася Марыя, за яе мы таксама молімся, Бог прыходзіў да яе. Ён ня быў Дзіцём чалавека так, як ты і я. Ягоным бацькам быў Бог: яна была жонкай жарабца... што я кажу... жонкай Бога» — сказала яна з плачам, падняла Хрысьціну і стала хадзіць па масьнічынах падлогі. — «Яе завуць блаславёнай між жанчынамі. Яна была такая добрая, яе любілі больш за іншых». — «Ці Бог жыў блізка ейнага дому?» — «Ён жыве высока, у нябёсах, і вандруе па голым блакітным узгор’і неба». — У ейных думках мільгануў Вобраз гнеда-дэрашаватай грывы, разьвеянай як сьцяг на фоне голых гор, і яна хутка дадала: — «Ён хутчэй нагадвае вялікага чалавека, Які трымае сонца ў сваёй руцэ». Яе розум надзяляў яе словы фальшам: — «Але ніхто сапраўды ня ведае, толькі зьзяньне і моц. Моц, жах, Пякучы агонь ахапілі яе...» — «Мама, ці яна апяклася?» — «Яна была такая добрая і прыгожая, яна была маці малога Ісуса. Калі будзеш добрая, Нічога дрэннага табе ня станецца.» — «А што яна думала?» — «Яна кахала, яна не баялася падковаў... Рук, якія стварылі гэтыя горы і сонца, І месяц, і мора, і вялізныя сэквоі, страшэннай сілы. Яна аддалася без ваганьня.» — «Мама, а ты бачыла толькі дзіцятка?» — «Так, і анёлаў Вакол яго, і зьзяньне дзікай стыхіі над чорнай ракой». — Яна тры разы падыходзіла да дзьвярэй і тры разы вярталася. А цяпер рука, што тройчы павісала на клямцы ў стрымліванай рашучасьці, заціснулася на дзіцячай сукенцы, якую яна цыравала. — «Вой, я разарвала яе!» — Яна ўдарыла дзіця, а потым гвалтоўна яго абняла, малое, бялявае, хваравітае цела. Увайшоў Джоні, Ягоны твар быў расчырванелы, як быццам ён стаяў каля агню, ягоныя вочы сьвяціліся ўдачай. — «Скончана, — сказаў ён і злосна Паглядзеў на Хрысьціну. — Я паеду ў даліну з Джымам Кэр’ерам, ён мне вінаваты пяць даляраў. Я бяру пятнаццаць, а ён прывёз толькі дзесяць. У яго вінаграднік пры сялібе, магчыма, я прывязу бочачку віна замест грошай. Заўтра вярнуся. Гэта значыць, заўтра надвячоркам... Эй, Джым, — засьмяяўся ён цераз плячо. — Я кажу, што заўтра вечарам я пакажу ёй, як дзейнічае той гняды зьвер, той бамбіза. Калі вярнуся дахаты». Яна не сказала нічога, але стаяла перад парогам, трымаючы за ручку сваю дачку, у паласе сьвятла паміж сэквоямі, Пакуль Джоні прывязваў жарую кабылу за вазком Кэр’ера, а потым прынёс сядло і абротку і шпурнуў іх пад сядзеньне. Кабыла Джыма Кэр’ера, каштанка, стаяла са зьвешанай мысай і рушыла паволі, пад крыкі і сьмех мужчын; іхныя галасы было ўсё чуваць са стромкай дарогі, Нат калі заглух скрыгат жалезных абручоў аб каменьне; потым можна было пачуць шолах ветру ў высокіх сэквоях, плёскат красавіцкага ручайка У глыбокай лагчынцы. Людзтва было зачаткам нашай расы; а я кажу, што людзтва ёсьць формай, зь якой трэба вырвацца; Шкарлупінай, якую трэба разьбіць; вугольлем, якое належыць распусьціць у агні; атамам, які належыць расшчапіць. Трагедыяй, што разьдзірае Твар чалавека і зь яго палыхае белы агонь; відзяжом, што абдурвае яго звыш меры, пажадай, што абдурвае яго звыш меры, вычварным злачынствам, Нялюдзкай навукай, прыплюшчанымі вачыма ў масцы; любошчамі, што скачуць цераз муры натуры, дзікім церасплотаскоказнаўствам, Непатрэбнай інтэлігентнасьцю далёкіх зорак, цьмянымі ведамі пра вірлівых дэманаў, што складаюць атам — яны разьбіваюць, яны пранікаюць, Яны абагаўляюць, пранізьліва ўсхваляючы свайго Бога жорсткімі галасамі: не ў чалавечай постаці ўспрымае гэтае ўсхваленьне той, Які ходзіць голымі маланкамі па Ціхім акіяне, які абвешвае сонцы плянэтамі, ядро атаму электронамі: чым ёсьць людзтва ў гэтым космасе? Для яго — самай апошняй, малой плямкай пасьля сьледу ад пазадкаў вырашэньня; для сябе — формай, зь якой трэба вырвацца, Вугольлем, якое належыць распусьціць у агні, атамам, які належыць расшчапіць. Пасьля таго, як заснула дзіця і вечар леапардавым крокам адступіўся ў бок акіяну, Каліфорнія прыкруціла газоўку да найменшага агеньчыку І вышмыгнула з дому. Яе насіла, як пошуг полымя ў сухой траве, туды і назад па роўным лапіку зямлі перад парогам. Яна чула, як начны вецер, Які буяніў у даліне, быццам цяга ў коміне ў яснае надвор’е, шалясьціць і валтузіцца у высокіх сэквоях; яна чула плёскат красавіцкага ручайка У глыбокай лагчынцы; ейныя ноздры казытаў асьвежаны ноччу пах пасьля коней. Ноч пабяліла голую гару; зграя каётаў каля рэчкі жаласна Выла на месяц; Каліфорнія раптам рушыла подбегам да старой загарадзі, пустой, дзе яны трымалі жарую кабылу, уперлася грудзьмі У жэрдку і пацерлася аб яе, бачачы, як бялее неба. Калі над гарою ўзышоў месяц, яна ўсьлізгнула ў дом. Дзіця спакойна спала. А ёй: ісьці спаць? Яна бачыла Хрыста ў перадкалядную ноч. Горы адсьвечвалі месячным бляскам у неабдымную красавіцкую ноч: паўсюды толькі пустэча З прасьцягам круглых голых гор? Калі б узабрацца туды высока, ці нельга было б убачыць самога Айца, як выседжвае Сваю ноч, скрыжаваўшы ногі, Усьпёршы бараду на далоні, прысеўшы на апошнім купале? Больш верагодна, Ён сігае з гары на гару, патрасаючы гнеда-дэрашаватай грывай, Як сьцягам над голымі ўзгоркамі. Яна згасіла лямпу. Кожная нітачка ейнага цела трымцела ад боязі, калі яна падыходзіла да дзьвярэй; Ёй не хапала сілы, каб выбрацца пешкі ў зьзяньне гары; так высока, так высока... ненавісны твар мужчыны забраў тую сілу, якая магла б яе выручыць, Загарадзь была пустая. Сабака рушыў за ёю, яна схапіла яго за аброжак, зацягнула у зацятым маўчаньні за парог дому, замкнула ўсярэдзіне. На дварэ Было як завідна, і яна без хістаньня пасьпяшала сьцежкай церазь цёмны ашыек непрацярэбленай маладой дубровы да адкрытага месца У зьвіліне гары. Цёмная сіла жарабца пачула ейнае прыбліжэньне; яна ўчула, як ён выдыхае сьвятлістае паветра сваімі храпамі, убачыла, Як ён кідаецца ільвом уздоўж агароджы, у белай азярыне месячнага бляску, патрасаючы сутоньнем свае пышнае грывы; даляцеў да яе Ягоны пах; яна ўсьперлася на плот; ён адскочыў ад яго, падковы мякка загрымелі на ўтаптанай зямлі. Дзікая жарсьць утрамбавала яе, ягоная тузаніна З чужаком, ганьба дня, разьмясіла яе на гразь і пыл, калі цяжкія скобы абхапілі мяккія клубы. — «Ах, каб жа я магла ўтрымаць цябе! Калі б я мела столькі сілы. О, магутны Божа, які сышоў да Марыі так ласкава. Я ўсё ж паеду на ім на гару, а калі ён скіне мяне і здратуе, Ці ж гэта не маё ўласнае жаданьне прыняць сьмерць?» — Яна ўзьлезла на плот, прыціскаючыся да жэрдак, трасучыся як у ліхаманцы, І скокнула ў сярэдзіну на мяккую зямлю. Ён яе ня цяпнуў зубамі і не адскочыў; асьцярожна падымаючы галаву да ягонай зьвешанай пысы, Яна схапіла за павадок аброці, які зьвісаў пад дрыготкай ніжняй губою. Яна закінула яго на моцна напятую, дугаватую шыю, Дзе жывой цемрай павісла навальнічная хмара грывы. Ён стаяў; яна прыхінулася грудзьмі да цьвёрдага клуба, адной рукой ухапіўшыся за загрывак, Другой абняўшы яго пад мясістай шыяй, і завуркатала, як горная галубіца: — «Каб жа я магла ўтрымаць цябе». Няма на гэта рады, Нічога ня зробіш, разрыў у прыродзе. Яна вуркатала: — «Хадзі, паскачам на гару. О мой прыгожы!» Падвяла яго да весьніц, выцягнула засаўкі І кінула іх на зямлю — ён пахіліў пысу, каб іх панюхаць; яна тым часам схапілася за грыву і ў раптоўным прыліве рашучасьці і сілы гнуткага цела Скокнула, сутаргава ўчапіўшыся ў яго, і села верхам. На ім ужо езьдзілі раней, ён не спрабаваў яе скінуць, а паімчаў, як камень з гары; Схіл разломваўся месячным люстрам струменя; распластаўшыся на ягонай шыі, яна пачула, як над ёй праляцела гольле каштана, убачыла Сьцяну маладой дубровы, канец ейнага зямнога шляху, але ён пасьпеў павярнуць, зблытанае гольле драпанула толькі яе правае калена. Магутныя спадзістыя клубы працавалі, узьбіраючыся ўгару, усё вышэй і вышэй. Пажада замерла ў ёй пры першым парыве, але цяпер зноў ажыла. Яна чула між сьцёгнамі працу магутнага рухавіка, мускулы, цьвёрдую хуткасьць, сядзела на дзікай і радаснай сіле сьвету. Напаткаўшы гушчар, Ён павярнуў на ўсход, збавіў сваю шалёную хуткасьць; нарэшце пачуў вуздэчку, калі яна пацягнула за повад; яна кіравала яго пад гару. Ён спыніўся і пачаў скубці траву на вялікім дугаватым разлогу гары — ціхай галгофе. Карлікавыя дубочкі караскаліся па схіле з другога боку, зь цёмнай Засені каньёну за гарою; адзін зь іх, пашарпаны ветрам, дапоўз аж на вяршыню, і Каліфорнія, сасьлізнуўшы на зямлю, прывязала каня да яго. Потым агледзелася, уся ў дрыжыках. Бясконцыя вэлюмы месячнага бляску сплывалі з вышыні долу. Прастора, трывожная бель, разьлегласьць. У далі, непадуладнай розуму, ільсьняны акіян слаў сьвятло смугою ўздоўж рыфу і сумнеўнага канца сьвету. Малыя табуны серабрыстых туманаў І рэдкая цемра над мапай, расьцягнутай унізе, абазначалі лясы і даліну; але галоўным было паветра, месяц — насычаныя вільгацьцю Скляпеньні і вежы паветра. Вось тут адчуваецца самота, на гэтай галгофе, дзе нічога загадзя не падрыхтаванае, толькі магчымы Бог І маларослая трава, ніякіх сьведкаў, ніводнага позірку, апроч крывога вока веташнага месяца. Дзьве постаці на сьвятлістай гары, Жанчына і жарабец — яна перад ім на каленях, молячыся абрывістым голасам; ён скубе траву, соўгаючы капытамі, або падымае доўгую Галаву, каб агледзець ваколіцу, спакойны і магутны. Яна малілася ўголас: — «О Божа, я такая нікчэмная, О жах, О моц, мяне апаганілі. Джоні і іншыя мужчыны авалодвалі мною. О чыстая сіла! Я цяпер перад табою», — сказаўшы гэта, яна ўпала перад ім і падпаўзла да капытоў. Яна ляжала доўгі час, быццам заснуўшы, у дасягу пярэдніх капытоў, плачучы; ён асьцярожна абмінаў ейную галаву і распластанае цела. Спачатку ён падаўся дазаду, але потым стаў скубаць траву, якая расла каля ейных плячэй. Малая цёмная галава каля храпаў, Быццам малы круглы валун, які пахне чалавекам і зь якога растуць валасы: чэрап замыкаў сьвятло ў сабе, ніякім вокам нельга згледзець, Што б’ецца і сьвеціцца пад запаяным чарапком, ці можа ў ракавіне з маланкамі, якія маглі б напужаць дэраша так, што ён парваў бы прывязь І з іржаньнем зьбег у даліну. Атам, што ўзбрыняў па-за свае межы, ядром да сонца, электронамі да плянэтаў, ня молячы Прызнаньня, самапрыпадобніваючыся, цэлае да цэлага, мікракосмас нікуды не ўваходзіць, нічога не ўпускае, будучы бліжэй, Паўней, неверагодней пароднены з другой крайнасьцю і веліччу, жарсна схільны да тоеснага... Агонь тымчасам выплавіў лікі і сымбалі, Чалавечыя міты стварыліся і распусьціліся ў ім, прывідныя валадары людзтва, якія й бяз бытнасьці больш сапраўдныя за тое, з чаго яны Нарадзіліся, і бяз формы, якая іх стварае: нэрвы і плоць мільгаюць, як цені, целы і жыцьці мільгаюць, як цені, застаюцца толькі цені, Цені, якім ставяць сьвятыні, дзеля якіх ідуць на подзьвігі і на войны, пра якіх сьняць і мрояць: узьніклы з агню ў малым круглым камяні, Што парос чорным імхом, расьпяты мужчына курчыўся ад болю; жанчына, пакрытая вялізарным зьверам, чыя грыва лавіла зоркі, А вачніцы былі сонцам і месяцам, усьміхалася пад невыносным гвалтам, ейнае горла брыняла навальніцай, на заціснутых вуснах Блішчэлі кроплі крыві; жанчына? — не, цёмная вада, барозьненая пісягамі маланак; а пасьля прадпісанага часу, што выплыла з узаранай Вады — лодка, рыбіна, вогненны шар? Яно мела крылы, тое стварэньне, і ўзьляцела да крыніцы маланак, потым упала, апаленае, з воблака Назад у бяздонную ваду... Лікі і сымбалі, выплаўкі агню, гулялі ў ейнай галаве; але сутнасьцю быў белы агонь, што палыхаў у круглай Касьцяной ракавінцы, пакрытай чорнымі валасамі, якая ляжала ля капытоў на вяршыні гары. Яна нарэшце ўстала, адвязала повад І пайшла, ведучы жарабца; дзьве постаці, жанчына і жарабец, спускаліся маўклівай пусткай горнага купалу пад месячным сьветласпадам. У наступную ноч месяц прасьвечваў праз хмары. Джоні вярнуўся падхмелены надвячоркам, а Каліфорнія, якая трывала мужа гадамі Без каханьня, але і без агіды, сёньня ўзьненавідзела яго і дазволіла Хрысьціне гуляць пры сьвятле лямпы далёка за яе звычайную пару Хадзіць спаць, так што дзіця ўрэшце заснула на падлозе каля сабакі. Тады азваўся Джоні: «Пакладзі яе ў ложак». Яна ўзяла дзіця на рукі, Занесла ў пакой побач і прыкрыла пледам. Вакно бялела, месяц ужо ўзышоў. Маці лягла каля дачкі, але праз хвіліну ў дзьвярах зьявіўся Джоні: «Хадзі выпіць». Ён прывёз дадому дзьве бочачкі віна, прывязаныя да сядла, як частку аплаты за жарабцову паслугу; збанок з напоем Стаяў на стале, і Каліфорнія неахвотна прыйшла і апаражніла шклянку. Віскі, падумалася ёй, зваліла б яго з ног ажно да заўтра, А слабое чырвонае віно... — «Які прыемны вечар, — засьмяяўся ён, наліваючы. — Яшчэ шклянку, і я пакажу табе, што рабіў той гнеды зьвер». Яна рушыла да дзьвярэй пад ягоным неадрыўным позіркам, шклянка напоўнілася, і віно пералілося на стол. Калі пачало крапаць на масьнічыны, Ён пачуў і паглядзеў. — «Хто закалоў сьвіньню? — балбатнуў ён дурнавата. — Вунь колькі крыві». Ён саўгануў пальцамі па чырвонай лужы Пад сьвятлом лямпы. Калі глядзеў на стол, рыпнулі дзьверы — яна шмыгнула на двор, і ён, юрліва скрывіўшы рот, уявіў сабе, як гоніцца Пад велічнымі сэквоямі і хапае задыханую і ахвотную ахвяру ў цёмным закутку. Ён выпіў шклянку і выйшаў на двор, стракаты ад месячнага сьвятла. Ні гуку, толькі плёскат красавіцкага ручайка. «Гэй, Бруна, — клікнуў ён, — знайдзі яе». Сабака скеміў і ўзяў сьлед, мужчына рушыў за ім. Калі Каліфорнія, якая прысела ў дубовым хмызоўі, пачула, што яны надыходзяць, яна выскачыла на адкрытае месца і пабегла ўніз па схіле. Сабака брахаў каля яе пятак, усьцешаны забавай, а Джоні гнаўся за ёю моўчкі. Яна дабегла да новай загарадзі, убачыла, што жарабец носіцца Ільвом уздоўж жэрдак агароджы, патрасаючы сутоньнем пышнае грывы на выгінастай шыі; яна кінулася на зямлю і праціснулася Пад жэрдзем у сярэдзіну; ягоныя капыты адступіліся перад ёю, пракаціўшыся глухаватымі грымотамі па мяккай зямлі. Яна стаяла ў загарадзі, Цяжка дыхаючы, але Джоні спыніўся перад плотам. Сабака праціснуўся пад ім і, убачыўшы, што варушыцца жарабец, а жанчына стаіць спакойна, Пачаў вытанцоўваць вакол зьвера, ашчэрваючы белыя зубы і скачучы на яго. Калі Джоні ўбачыў, як пагрозьлівая цёмная сіла бочыцца ад сабакі, Ён пералез цераз плот. Дачка Хрысьціна прачнулася адразу, як выйшла маці, і ляжала ці то ў паўсьне, ці то ў паўяве, і сьніла аб акіяне, Які насунуўся з захаду і пакрыў паўсьвету, а яна з-пад празрыстай вады сузірала вершаліны сэквояў. Яна пачула рып дзьвярэй і пустку ў доме. Яна села на ложку, цела ўздрыгвала ад грукату сэрца, потым яна пачула сабаку і папаўзла да сьвятла, якое прасьвечвала пад дзьвярыма. Яна адчыніла дзьверы, пакой быў пусты, на стале ільсьнілася чырвоная азярына; ейны колер напужаў яе; яна аднойчы бачыла чырвоны сок, што крапаў з пысы каёта, якога бацька застрэліў на ўзгор’і і прывёз дадому, перавешанага церазь сядло; яна зірнула на стрэльбу ў стаяку — Ніхто яе ня ўзяў; яна падбегла да дзьвярэй, брахаў сабака і было месячна, яна пазнала пах віна, але колер пужаў яе, пусты дом пужаў яе. Яна пабегла белай вулачкай месячнага сьвятла па схіле да знаёмага брэху сабакі, убачыла ў жарабцовай загарадзі на пляскатым плячы гары, Чорнае і белае, цёмную сілу жывёліны і шалёны танец сабакі, і двое іншых. Адно ўцякала, другое даганяла: вялізны зьвер узьняўся на дыбкі, Адно ўпала пад ягонымі капытамі. Яна пачула матчын віск: ня думаючы, пабегла назад дадому, перацягнула крэсла цераз чырвоную лужу да сьцяны, Узьлезла на яго, зьняла стрэльбу, вывалакла яе за парог і неяк зьнесла па схіле, усхліпваючы пад цяжкай ношай. Маці стаяла каля плоту, Яна дала стрэльбу ёй. У другім канцы загарадзі сабака мільгаў перад жарабцом; пасярэдзіне стойла муляўся мужчына, як прытаптаны чарвяк Поўз цалю за цаляй, цягнучы сваё цела да плоту. Каліфорнія абаперла стрэльбу аб верхнюю жэрдку, без сумневу і ваганьня прыцэлілася У рухлівае цела сабакі і, калі яно спынілася, выпаліла. Яно тарганулася, упала, зьнерухомела. — «Мама, ты папала ў Бруна!» — «Я добра Не разгледзела ў месячным сьвятле», — спакойна адказала жанчына. Яна стаяла і назірала, паставіўшы стрэльбу прыкладам на зямлю. Жарабец адвярнуўся, асвабоджаны ад свайго перасьледніка, а чалавек прыўзьняўся на калені, выціскаючы зь сябе тонкі і жаласлівы птушыны піск; Дэраш-пярун ударыў — пад капытамі не засталося нічога жывога, але зубы яшчэ разарвалі парэшткі. — «Мама, страляй, страляй!» — Але Каліфорнія стаяла і ўважліва назірала, пакуль зьвер спатоліў увесь шал і, напяўшы шыю, задзёр пысу і падвінуў верхнюю губу, Пазяхаючы зь непрыстойнай гідлівасьцю над — не чалавекам — плямай на месячнай зямлі; тады Каліфорнія, кранутая нейкай няяснай Чалавечай салідарнасьцю, падняла стрэльбу. Кожная асобная клетачка яе мозгу палыхала, зоркі выпадалі са сваіх месцаў, плачучы ў яе галаве: Яна стрэліла тры разы і толькі тады ўбачыла, як пахіснуліся заднія клубы, зьнерухомелі пярэднія ногі і прыўкрасная сіла абвяла на зямлі; Тады яна павярнулася да дачкі маскай жанчыны, якая забіла Бога. Начны вецер зьмяніў кірунак, несучы пах разьлітага віна па схіле ад дому. З ангельскай мовы пераклала Хрысьціна Граматовіч |
||||||
|
||||
|
||||
| Пачатак Цалкам Форум | ||||
|
№ 9 (60) - 2007 |
| |||
|
|
Ліст у рэдакцыю.
Майстраваньне [mk].
Абнаўленьне [czyk]. |
|
