Бабіна, Н. Крыві не павідна быць відна. —
Мінск: І. П. Логвінаў, 2007. — 220 с. — («Кнігарня «Наша Ніва»)

Сэрыю «Кнігарня «Нашай Нівы», заснаваную ў гонар 100-годзьдзя газэты, можна лічыць «дызэлем» бягучага літаратурнага працэсу. У той самы час кнігі гэтай сэрыі ня сталі нацыянальнымі бэстсэлерамі, бо ў сёньняшніх умовах беларускамоўная літаратура (і публіцыстыка таксама), чыё распаўсюджаньне спаралізаванае сыстэмай забаронаў з боку дзяржавы і адсутнасьцю адпаведных рынкавых інстытуцыяў і мэханізмаў, ня можа трапіць да шырокага чытача. Падкрэсьлю, гэта не правіна аўтараў кніг і распрацоўшчыкаў, рэдактараў сэрыі. Мо, насамрэч, і добра, што прафэсійныя пісьменьнікі-«нашаніўцы», старэйшыя і маладзейшыя, кожны зь якіх зьяўляецца голасам свайго пакаленьня, засталіся не пачутымі, не аблашчанымі славай. У выніку не адбылася іх трансфармацыя ў «модных» «сучасных» літаратараў-аднадзёнак, ня сталася магчымай камэрцыялізацыя, тыражаваньне іх мастацкіх вобразаў і ідэй. Дарэчы, большасьць аўтараў, чые кнігі пабачылі сьвет у «Кнігарні «Нашай Нівы», хоць і «выйшлі» з газэтнага шыняля, насамрэч не імкнуцца наладзіць трывалую камунікацыю з масавай аўдыторыяй, не жадаюць падабацца ёй, бо сувора ставяцца да сваіх літаратурных герояў і строга глядзяць на навакольны сьвет. У традыцыях высокай нацыянальнай літаратуры.

Сказанае тычыцца і пісьменьніцы Наталкі Бабінай — «радыкальнай паляшучкі» і «маці траіх дзяцей», як пазначана ў біяграфічнай даведцы ў кнізе «Жанчыны выходзяць з-пад кантролю: Беларускае жаночае апавяданьне», выдадзенай сёлета ў той самай сэрыі.

Больш ня сьмешна

У зборнік «Крыві не павідна быць відна» ўвайшлі 15 апавяданьняў і дэтэктыўная аповесьць «Пастка для крата». Апавяданьні зьмешчаныя ў храналягічным парадку, за выняткам «Босьніі і Герцагавіны, або Эўропы вялікіх фараонаў» (1997) — гэтае апавяданьне перастаўлена, «аддалена» ад «Сучаснай назвы Мідзілі» (1996), відаць, таму, што намаляваныя ў названых творах вобразы адзінокіх старых жанчын, якія страцілі зрок, вельмі падобныя.

Першыя апавяданьні Н. Бабінай, датаваныя 1996-м годам, напісаны ў лёгкай акварэльнай манеры, з дасьціпным гумарам і выкарыстаньнем элемэнтаў казачнага. Прыкладам, гераіня твору «Калі прарэзваюцца рожкі» плянуе скончыць жыцьцё самагубствам, але пачуўшы па радыё, што ноччу будуць прымаразкі, сьпяшаецца на лецішча ратаваць артышокі, бо «сорт «Дон Анунцыё Сісаль» — гэта такі абсалют, што перад ім адступае нават горыч апошніх хвілін». А ў апавяданьні «Чакай, чакай…» чытачы становяцца сьведкамі размовы двух анёлаў, якія зьбіраюцца перакуліць па чарцы, пакуль у іх падапечных — двух закаханых — усё добра ладзіцца.

Аднак з кожным годам, дакладней, апавяданьнем (Н. Бабіна, як правіла, піша адзін твор у год), гумар з твораў пісьменьніцы пакрысе зьнікае, як і фантастычнае. Аўтарка робіцца празьмерна сур’ёзнаю, а яе пэрсанажы пачынаюць самакрытычна, ажно да самапрыніжэньня, ставіцца да саміх сябе. «Вядома, я тлустая, — пагаджаецца са сваім мужам гераіня «Босьніі і Герцагавіны». І сьледам злосна пытаецца: «Якой яшчэ маю быць, нарадзіўшы пяцёра дзяцей?».

Паваротным пунктам у эвалюцыі поглядаў Н. Бабінай на рэчаіснасьць і літаратуру можна лічыць апавяданьне «Сучасная назва Мідзілі» (1996). Жанчына бавіць час у прыгожым доме на ўзьбярэжжы цёплага мора, п’е віно, купляе рыбу, ювэлірныя ўпрыгожваньні і дарагія сукенкі, катаецца на машыне па горных дарогах. Ёй добра і спакойна. У душы жанчыны пануе лад. Але яе стаўленьне да самой сябе і свайго жыцьця зьмяняецца пасьля сустрэчы са старой сьляпой грачанкай (чыё багацьце складаюць тры худыя авечкі) — ці не адзінай праваслаўнай у гэтым цяпер спрэс мусульманскім краі, дзе востраў Лесбас называюць ня інакш як «Мідзілі». Жанчына, стаўшы сьведкай сьмерці старой, вырашае забіць мужчыну-турка, утрыманкай якога яна зьяўляецца (аб гэтым факце мы даведваемся толькі напрыканцы апавяданьня — удалы тактычны ход з боку аўтаркі).

Пачынаючы з «Сучаснай назвы Мідзілі», Н. Бабіна засяроджваецца на трагічных баках жыцьця (чаго вартыя натуралістычныя апісаньні працы вакуўмнай помпы для абортаў і абставін самагубства жанчыны, якая тры разы выходзіла замуж і ў якой чатыры разы былі выкідышы). Раней пісьменьніца абыходзіла іх маўчаньнем, раней яна ласкава-іранічна запрашала чытача «настроіцца на гісторыю каханьня». Цяпер зусім ня так. Не, каханьне не сышло з апавяданьняў Н. Бабінай. Проста шляхі, якімі крочаць Мужчына і Жанчына, набліжаючыся адзін да аднаго, у кнізе «Крыві не павідна быць відна» сталі пакручастымі, як гэта часьцяком бывае ў самім жыцьці — «таямнічым, цудоўным, невыносным, аскомным, тупым» («Тацяна Янаўна і яе агава»).

І сапраўды робіцца не да сьмеху, калі вашага мужа — клоўна — праз дванаццаць гадоў сумеснага жыцьця зводзіць тэатральны крытык («Дамачкі сярэдніх гадоў»)…

Бог маўчыць, жанчыны — маркоцяцца

Мне ўжо даводзілася абараняць тэзіс аб тым, што «ў сур’ёзнасьці, строгасьці прыхавана небясьпека і для людзей, і для літаратуры» (Наша Ніва. 26 студзеня 2007). Н. Бабіна як пісьменьніца вельмі хутка перастала быць легкадумнай, жартаўлівай. Паралельна са зьнікненьнем гумару, казачнага як увасабленьня таямнічага і цудоўнага, у яе творчасьці адбываўся яшчэ адзін важны (і небясьпечны) працэс: паглыбленьне крызісу веры.

Гераіня «Босьніі і Герцагавіны» спрабуе зразумець, чым было яе жыцьцё да сёньняшняга дня і «які няўлоўны дух, які Бог хаваецца сярод натоўпаў тоўстых жанчын…»? З пэўнай доляю цынізму яна думае, што Ўсявышні ня дасьць ёй пабачыць сябе, пакуль яна не зарасьце тлушчам з усіх бакоў. Так! Ужо расколінка сумненьня пабегла па шкле веры (гераіні альбо аўтаркі — пытаньне застаецца адкрытым). Потым чытач можа заўважыць, што слова «Бог» пэрсанажы Н. Бабінай ужываюць ужо з маленькай літары і бяруць у дужкі («Шкельцы, шкельцы…») ці зусім не выкарыстоўваюць, замяняючы на бязьлікае «вышэйшая сіла» («Дамачкі сярэдніх гадоў»). Аж пакуль гераіня «Блёкпосту», якая хоча засіліцца, ня кідае раздражнёна: «Я ня веру ў Бога, і думка пра Валадарства Нябеснае мяне ня спыніць».

Чаму так сталася?

У першых апавяданьнях Н. Бабіна знаходзіла месца для разгорнутых выяваў вясковых краявідаў, восеньскіх пэйзажаў, рамантычных сустрэчаў, etc. Яе пэрсанажы любаваліся кветкамі — кветкі наагул былі знакам яе добразычлівай прысутнасьці ў тэкстах, як матылі Уладзімера Набокава. Але потым усё гэта саступіла месца нэрвовым сцэнам разьвітаньня і сумным прызнаньням, бязрадасным апісаньням навакольнага сьвету («Дождж. Шэрая імгла. Голая зямля, заваленая кучкамі сабачага гаўна»). І кветкі цяпер вястуюць толькі сьмерць, як у «Блёкпосьце».

Жыцьцё зрабілася невыносным, аскомным, і каханьне ўжо не прыносіць радасьці. Жанчыны ў апошніх па часе напісаньня творах Н. Бабінай адчуваюць гэта вастрэй за мужчын. Мара людзей дасягнуць гармоніі і шчасьця праз стварэньне сям’і, нараджэньне дзяцей выяўляецца няспраўджанай у мастацкім сьвеце, створаным Н. Бабінай. Вось чаму гераіня апавяданьня «Калі прарэзваюцца рожкі» (1996) радуецца сваім двайнятам — хлопчыку і дзяўчынцы, а гераіня «Блёкпосту» (2005) тройчы робіць аборт, бо не жадае быць маці. Жаночыя пэрсанажы кнігі «Крыві не павідна быць відна» з волі сваёй стваральніцы паступова спасьцігаюць, што гэты сьвет жорсткі, неўладкаваны, неблаславёны і нараджаць дзяцей тут і цяпер — амаль злачынства («невядома для чаго, невядома для каго…» — нячутна прамаўляе ў роспачы цяжарная Яня з твору «Шкельцы, шкельцы…»; «нараджаць дзяцей, каб яны жылі ў такім сьвеце?» — амаль крычыць гераіня «Блёкпосту»). Гарачае жаданьне разам з каханым мужчынам праз «дывэрсіі» перастварыць сьвет, зрабіць так, каб «гэтая зямля зноў зазьзяла» («Калі прарэзваюцца рожкі»).

Цяпер Жанчына Н. Бабінай ціха гадуе пазашлюбнае дзіця і шые ноччу падарункі для сваіх замежных сяброў («Зроблена рукамі Альбіны Юдчыц»).

«Радыкальная паляшучка» і маці траіх дзяцей Н. Бабіна вызнае за жанчынамі такое права. І працягвае ў сваіх творах спускацца ўніз па прыступках лесьвіцы жыцьця — «таямнічага, цудоўнага, невыноснага, аскомнага, тупога».