Вольга Абрамава

Я не магу сёньня сказаць: Эўропа — гэта «наша ўсё». Але, мяркуючы па тым, дзе мы знаходзімся, так павінна быць. Гэта агульныя культурныя каштоўнасьці, гэта агульнацывілізацыйныя каштоўнасьці. То бок тое, што мае значэньне для большасьці насельніцтва Эўропы. Жыцьцё чалавечае кароткае — гэта хутчэй імкненьне нашых грамадзянаў дасягнуць хоць бы сярэднеэўрапейскага ўзроўню жыцьця і мець высокую ступень сацыяльнай абароненасьці, што таксама характэрна для вельмі многіх эўрапейскіх дзяржаваў. Пры гэтым важна захаваць самабытнасьць Беларусі і тое, што характэрна для беларускай культуры. Я не бяру палітычныя аспэкты супрацьстаяньня, таму што ў сёньняшнім жыцьці гэта вельмі моцна ўзаемазьвязана, той водападзел, па якім праходзяць прэтэнзіі бакоў адзін да аднаго. Апрача таго, я хацела б толькі, каб было большае разуменьне спэцыфікі Беларусі, асаблівасьцяў нацыянальнага характару з боку эўрапейцаў.

Як палітык, я мысьлю па‑за межамі свайго чалавечага жыцьця. З таго часу як я прыйшла ў палітыку, я пачала ўяўляць сабе стандарт, прыкідваць разьвіцьцё маёй краіны на пяцьдзясят гадоў наперад. То бок не такая, якая яна сёньня (абавязкова гэта ўлічваць), але такая, як было б пажадана, каб яна стала за 50 год. А празь пяцьдзясят гадоў, з майго пункту гледжаньня, Беларусь мае зрабіцца паўнацэннай сярэднеэўрапейскай краінай з высокімі жыцьцёвымі стандартамі, з высокай камфортнасьцю для пражываньня людзей. І адзінае, чаго мне не хацелася б пазычаць у эўрапейцаў, — гэта эўрабюракратыя і некаторыя абыватальскія каштоўнасьці. Калі параўноўваць сёньняшняе жыцьцё ў Беларусі і эўрапейскіх краінах, я магу сказаць, што для большасьці (асабліва тых, хто бываў у Эўропе неаднаразова) эўрапейскія стандарты жыцьця разглядаюцца як тое, да чаго варта імкнуцца. Але што да самога эўрапейскага ладу жыцьця на бытавым узроўні, на ўзроўні ўспрыманьня гэтага жыцьця — мне б хацелася, каб людзі былі больш крытычныя ў дачыненьні да інфармацыі, каб людзі не ўспрымалі так сьлепа тое, што падае грамадзтву «чацьвертая ўлада», і каб людзі не супакойваліся на дасягнутым, а жылі цікавейшым жыцьцём. Гэта ня ёсьць тым, што палітык можа прапаноўваць грамадзтву, гэта — пажаданьне таго, каб захавалася вялікая цікавасьць да жыцьця. Каб ня толькі і ня столькі матэрыяльныя каштоўнасьці або тое, што з гэтым зьвязана, былі самыя значныя.

Вядома, у любой краіне кожны чалавек думае перш за ўсё пра сваю сям’ю: ці можа ён павысіць яе ўзровень спажываньня, ці можа ён яе абараніць, ці можа ён забясьпечыць для сваёй сям’і той лад жыцьця, які дазволіць падтрымаць яе здароўе, высокі ўзровень адукацыі для дзяцей, годную старасьць... Усё гэта так, але ў той жа час ён хоча (гэта пажаданьне халерыка і экстравэрта, якім я зьяўляюся), каб людзі захавалі непазбыўную цікавасьць да жыцьця. Каб яны знаходзілі для сябе ўсё новыя мэты, усё новыя вяршыні, якія трэба браць. І каб так было да глыбокай старасьці.

Сьвятлана Алексіевіч

Чым больш у Эўропе жывеш, тым менш разумееш, што ж гэта такое. Я ў ёй жыву ўжо пяць гадоў у розных краінах: у Францыі, у Германіі, цяпер у Швэцыі...

Гэта кавалачак Зямлі, зямнога сьвету, які больш‑менш дасканала ўладкаваны, дзе галоўнай каштоўнасьцю прызнаецца чалавечае жыцьцё. На Ўсходзе больш важнымі лічацца дзяржаўныя праблемы. У постсавецкіх краінах пераважае цяпер філязофія выжываньня. Амэрыка — гэта ўсё‑такі імпэрыя... А Эўропа мае нармальныя чалавечыя памеры, яна ўладкаваная для чалавека.

Яўген Бабосаў

Эўропа — самы дзіўны ў сьвеце кантынэнт. Чаму? Таму што хрысьціянская культура, на якой заснаваныя сучасныя веды, сучасная тэхніка, сучаснае разуменьне дзяржавы, сучаснае разуменьне чалавека, яго любові, зробленыя ў Эўропе. Таму Эўропа — гэта той асяродак, зь якога вырасла ўся сучасная цывілізацыя, заснаваная на хрысьціянстве. У гэтым сэнсе Эўропа зьяўляецца прамаці сучаснай цывілізацыі, сучаснай культуры. Цывілізацыя шырэйшая за культуру: яна ўключае ў сябе і культуру, і навуку, і тэхніку... Эўропа — гэта асяродак сучаснай цывілізацыі, пабудаванай на аснове хрысьціянства і яго разнастайных тлумачэньняў, у тым ліку і марксісцкіх, атэістычных.

Анжаліка Борыс

Культурна‑гістарычная прастора, у якой існуюць народы, што прытрымліваюцца супольнай сыстэмы каштоўнасьцяў, правілаў паводзінаў і прызнаюць унікальны ўклад кожнага з народаў у фармаваньне таго, што прынята называць эўрапейскай цывілізацыяй.

Ірына Бугрова

Што да мяне, то я «сапсавана» навуковымі ведамі, «сапсавана» бясконцым патокам літаратуры, якую я чытала, калі вывучала гэтае пытаньне — пра станаўленьне паняцьця «Эўропа», пра мэнтальнасьць Эўропы, пра тое, што больш укладваецца ў гэтае паняцьце: геаграфія ці палітычныя функцыі? Калі Эўропа фармавалася, пэрыяд станаўленьня тэрыторыі, стварэньне і разбурэньне блёкавых сыстэмаў, натуральна — культуралягічны і рэлігійна‑этнічны варыянты... Гэта значыць — усё! Сама Эўропа — гэта паняцьце досыць няпэўнае, якое не акрэсьлілася дагэтуль. Дыскусіяў шмат, і я не магу быць убаку ад іх: я надта ўжо ў іх заглыбленая...

Для мяне Эўропа зьвязаная, вядома, з пэўнай тэрыторыяй. Безумоўна, тэрытарыяльная ідэнтыфікацыя і вызначанасьць адыгрывае сваю ролю і мае сваё значэньне, але ўсё‑такі мэнтальнасьць на першым месцы. Цяпер калі мы гаворым пра Эўропу і кажам «эўрапейская сьвядомасьць», «эўрапейская культура», «эўрапейскія каштоўнасьці», дык мы, безумоўна, укараняемся ў культурны пласт, у глыб вякоў і высьвятляем, як станавілася Эўропа, на базе якіх культурных сэнсаў, значэньняў, кодаў ішло фармаваньне Эўропы. Для мяне, вядома, гэта ў першую чаргу сэнс, зьвязаны з эўрапейскімі культурнымі кодамі, у якіх ёсьць хрысьціянства, ёсьць нейкі невялікі маўрытанскі, мусульманскі элемэнт (без усялякага сумненьня, ён прысутнічае ў ёй) і балканскі элемэнт, субстрат. У ёй прысутнічае і славянскі, і балцкі, і скандынаўскі элемэнты, і ўсё, што зьвязана з культурамі іншых плямёнаў і народаў.

І вядома, гэта рэлігійны кантэкст. Мала таго што ў Эўропе сышліся дзьве вельмі магутныя хрысьціянскія галіны, яны і сфармавалі Эўропу. І, безумоўна, я не магу не гаварыць пра тое, што Эўропа прыняла, увабрала ў сябе (асабліва ў паўднёвай частцы — Балканы, Гішпанія, Партугалія) некаторыя элемэнты мусульманскай культуры. І мы ня можам не заўважаць гэтага.

Для мяне сёньня, як сказала баўгарка Марыя Тодарава, прафэсар Парыскага ўнівэрсытэту, Эўропа ёсьць паняцьцем варыятыўнай геамэтрыі. У залежнасьці ад таго, зь якога зыходнага пункту ты глядзіш, ты выкрэсьліваеш сваю фігуру, лепіш сваю скульптуру. Таму дагэтуль ёсьць жаданьне надаць Эўропе расшыранае значэньне, у тым ліку ўключыць туды Расею, асабліва эўрапейскую Расею. Цяпер Расея выштурхоўвае Эўропу: уключаючы Расею, мы трацім Эўропу. Але ёсьць жаданьне іншым разам у пашыральным сэнсе падумаць пра Эўропу...

З другога боку, эўрапейскае ядро сфармавалася ў заходняй і цэнтральнай частках Эўропы — на ўзроўні маленькіх дзяржаваў, якія ўваходзілі ў нейкія саюзы, складалі часткі імпэрыі, але сваю ролю адыгрывалі. Вельмі хочацца адысьці ад палітыкі. Але не выходзіць, таму што Эўропа — вельмі палітызаваная структура, у адрозьненьне ад Афрыкі, напрыклад.

Таму для мяне Эўропа — гэта ў першую чаргу самаадчуваньне, самасьвядомасьць і пачуцьцё прыналежнасьці да нейкай культуры, дзе я адчуваю сябе добра, дзе мне падабаюцца мовы, дзе мне падабаецца каштоўнасьць чалавека. Каштоўнасьць чалавека для мяне вельмі важная. Толькі каб гэта не было абсалютным антрапацэнтрызмам, а каштоўнасьць чалавека як павага да найвышэйшай праявы Боскага тварэньня.

Гэта значыць Эўропа для мяне — вельмі мнагаслаёвае паняцьце, але ў першую чаргу важныя культурны і мэнтальны аспэкты.

Генадзь Бураўкін

Калі коратка гаварыць, для мяне Эўропа значыць паняцьце дэмакратыі і паняцьце цывілізацыі, якія, як я лічу, падыходзяць для Беларусі. Чаму? Таму што так склалася гістарычна. Мы былі ня толькі геаграфічна, але і духоўна, хоць нам ня надта шанцавала ў гісторыі, ня надта беларусы атрымлівалі магчымасьць выявіць сябе духоўна, поўна, але ўсё‑ткі мы былі часткай Эўропы. Я, бясспрэчна, не магу ня ўспомніць, калі гаворка ідзе пра эўрапейскую цывілізацыю, такія постаці, як Скарына, як Гусоўскі. А калі гаворка ідзе пра дэмакратыю, я не магу ня ўспомніць такія постаці, як Каліноўскі і Ўрублеўскі, якія ня толькі былі сынамі свайго часу і той цывілізацыі ў сябе ў Беларусі, але якія засьведчылі нават і фізычна сваю прысутнасьць у эўрапейскіх працэсах. Скарына — тым, што ён быў прызнаны як выдатны дзеяч і ў Італіі, Чэхіі й іншым эўрапейскім сьвеце. А Ўрублеўскі — сваім удзелам у адпаведных рэвалюцыйных падзеях у Францыі, безь якіх традыцыі дэмакратыі, правераныя і горкім, і слаўным вопытам, ня могуць быць. Гэта я ўзяў толькі дзьве фігуры. А калі азірнуцца на нашу гісторыю і ўспомніць тых сыноў беларускай зямлі, якіх мы падарылі іншым народам і іншым краінам, то для мяне прысутнасьць Беларусі ў Эўропе — бясспрэчная. І тое вельмі цікавае і непаўторнае, што выпрацавала для чалавецтва ў сьвеце Эўропа: і ў сэнсе цывілізацыйным, і ў сэнсе законаў дэмакратыі, — я перш за ўсё зьвязваю зь Беларусьсю.

Алесь Бяляцкі

Вельмі шмат што значыць. Як бы гэта банальна ні гучала, 90% інфармацыі, якой валодаю на сёньняшні дзень я як асоба: я выхаваўся на пэўных панятках, чытаў шмат рознай літаратуры, маю гістарычныя веды і арыентацыю і г. д. — вось 90% гэтай інфармацыі зьвязана з Эўропай. Гэта датычыць эўрапейскай культуры, эўрапейскай літаратуры, эўрапейскай гісторыі і ўсяго таго, што можна было б назваць «цывілізаваным сьветам». Усё ж такі больш маладыя «культуры перасяленцаў» (амэрыканская, канадзкая, аўстралійская), якія маюць эўрапейскі пачатак, яны для нас зразумелыя, але гэта больш простыя варыянты, схемы, «калькі» сапраўднага разьвіцьця. Чым адрозьніваецца той хлеб, які пякуць у печцы, і той, які пякуць на хлебакамбінатах? Вось прыкладна так можна параўнаць эўрапейскі культурны абсяг і амэрыканскі культурны абсяг.

Аляксандар Вайтовіч

Эўропа для мяне — гэта калыска цывілізацыі, элінскай, а затым хрысьціянскай, да якой належаць і мае продкі і я. Гуманітарныя каштоўнасьці сучаснай Эўропы — працяг і разьвіцьцё каштоўнасьцяў гэтай нашай агульнай цывілізацыі.

Андрэй Вардамацкі

Эўропа — гэта сьвет узаемнай мудрай цярпімасьці. Тая талерантнасьць, пра якую гаворыцца ў дачыненьні да беларускага нацыянальнага характару, — гэта на самай справе характарыстыка эўрапейскіх каштоўнасьцяў. Правыя і левыя, кансэрватары і лібэралы, прадстаўнікі самых разнастайных плыняў як на агульнафілязофскім узроўні, так і на ўзроўні чыста палітычным мірна суседзяць адзін з адным, ужываюцца і ламаюць коп’і толькі на ўзроўні аргумэнтацыі, на ўзроўні дыскусіяў і спрэчак. Нікому ў галаву не прыходзіць арыштоўваць чалавека за тое, што ў яго іншыя погляды, або характарызаваць яго ў тэрмінах «адмарозак» і да т. п.

Але гэты плюс цягне за сабой і мінус, які цяпер пачаў відавочна праяўляцца. І гэта адлюстроўваецца ў тым, што працэс прыняцьця рашэньняў у Эўропе неадэкватны тэмпу сучаснага жыцьця. Усе гэтыя ўзгадненьні, якія адбываюцца ў 25 эўрапейскіх краінах, — гэта нешта неадпаведнае рэальнаму мэнэджмэнту. Усякая станоўчая рыса мае і мінусы.

Я ня буду казаць трывіяльных рэчаў з нагоды таго, што гэта культура «старэйшая», за «маладую», «падлеткавую» паўночна‑амэрыканскую. Хоць і гэтая падлеткавасьць мае плюсы.

Вінцук Вячорка

Найперш скажу, чаго для мяне Эўропа ня значыць. Ня значыць «эўрапейскай ідэнтычнасьці» як самадастатковай. Эўрапейская тоеснасьць праяўляецца толькі ў тоеснасьцях нацыянальных. А што значыць? Эўропа ёсьць тым, што можа ўспрымацца мэнтальна й культурна як «сваё» (у сэнсе — не‑экзотыка).

Павал Данейка

Хрысьціянства, рацыяналізм, дыялёг. Мабыць, гэтыя тры характарыстыкі.

Андрэй Дынько

Для мяне гэта бацькаўшчына. Мой бацька нарадзіўся на левым беразе Бугу, які цяпер знаходзіцца ў Эўразьвязе, у Польшчы. А маці нарадзілася на правым беразе Бугу. Абое яны нарадзіліся за 10 км ад Берасьця. Але сёньня, каб патрапіць на бацькаўшчыну, мне трэба браць польскую візу. Гэтая мяжа, праведзеная Сталіным па Бугу, амаль ніколі ў гісторыі не існавала. Гэтая сталінская мяжа выклікала масавыя перасяленьні. Мой дзед, бацька былі вымушаныя выехаць адтуль — праваслаўныя рэпатрыяваліся ў Беларусь, тады як каталікі — у Польшчу. І толькі ў 1990‑х гадах мы змаглі туды трапіць, пабачыць тую мясьціну, дзе бацька вырас.

Я рос пад расказы бацькоў, маёй бабулі пра рэчку Буг. Буг для мяне — гэта нейкая містычная рака, якую я ніколі ня бачыў, бо яна была адгароджаная калючым дротам савецкай мяжы, і нам не было як да яе падысьці. Я веру, што настане дзень, калі калючыя драты, якія стаяць на гэтай сталінскай мяжы паміж Беларусьсю і Польшчай, будуць зьнятыя.

Я родам з культурнага пагранічча, ад таго Эўропа для мяне — паняцьце ня так геаграфічнае, як духоўнае.

Эўрапейская ідэя для мяне — гэта перадусім ідэя салідарнасьці. Ідэя салідарнасьці розных нацый, розных людзей, якія падзяляюць супольныя вартасьці. Ня толькі супольныя эканамічныя ці палітычныя інтарэсы, але — вартасьці. Таму Эўропа для мяне — гэта вартасьць.

Сьвятлана Калінкіна

Я лічу Беларусь эўрапейскай краінай — і геаграфічна, і гістарычна. Таму Эўропа для мяне — вялікая радзіма, а Беларусь — малая радзіма.

Сяргей Калякін

Для мяне гэта вельмі шматграннае паняцьце. Эўропа — гэта і кантынэнт, Эўропа — гэта сёньня і адно з найбуйнейшых дзяржаўных аб’яднаньняў (калі мы гаворым пра Эўрасаюз), Эўропа — гэта і асноўны цэнтар праблемаў у гісторыі чалавецтва. З другога боку, гэта і ўзор шмат у якіх галінах грамадзкага, дзяржаўнага, эканамічнага жыцьця.

Кася Камоцкая

У першую чаргу, гэта культурны панятак, культурна‑сацыяльнага пляну. Я была ў Англіі — яна канкрэтна адрозьніваецца ад астатняй Эўропы. Вось што дзіўна! Эўропа — гэта нейкая культурная супольнасьць.

Цяпер, калі размытыя межы паміж усімі краінамі, адкрытыя межы, канечне, Эўропа не геаграфічны панятак. Я ня згодная, што Эўропа канчаецца Ўральскімі гарамі. Як па мне, яна канчаецца раней — на ўсходняй беларускай мяжы.

Сяргей Касьцян

Для мяне Эўропа — паняцьце геаграфічнае, бо калі гаварыць аб культуры, гісторыі Эўропы цалкам, то трэба заўважыць: Эўропа не аднолькавая. Эўропа паўднёвая (з Балканамі), Эўропа заходняя, Эўропа паўночная і Эўропа ўсходняя — гэта розныя культуры, розныя гісторыі, розныя традыцыі і звычаі. Пагэтаму казаць аб нейкай адзінай эўрапейскай цывілізацыі — гэта значыць паказаць сваю неадукаванасьць. Падкрэсьліваць такое аб’яднанае паняцьце, як эўрапейская цывілізацыя, — гэта значыць абразіць шматлікія эўрапейскія народы. Пагэтаму для мяне Эўропа — гэта канглямэрат розных культураў, розных гісторыяў, моваў, звычаяў і парадкаў.

Вячаслаў Кебіч

Перш за ўсё для мяне Эўропа — гэта мая родная краіна, мая радзіма Беларусь. Яе ніяк не аддзяліць ад Эўропы, і таму для мяне Эўропа перш за ўсё там, дзе я жыву. Я памятаю, калі я быў у Швайцарыі на форуме ў Кран‑Мантана, дзе зьбіраюцца розныя палітыкі, бізнэсмэны (хоць гэта сустрэча, якая ні да чога не абавязвае, дзе проста абменьваюцца думкамі), тады я, выступаючы з 15‑хвілінным дакладам, сказаў: годзе дзяліць Эўропу на ўсходнюю і заходнюю. Ёсьць адна Эўропа, ніхто ж ня дзеліць Азію на ўсходнюю, заходнюю і г. д. Ёсьць адзіны мацярык, адзіная прастора, якую ня трэба дзяліць на паўднёвую, усходнюю, паўночную і г. д. Тады гэтыя мае прапановы ў цэлым знаходзілі разуменьне сярод многіх палітыкаў, у тым ліку і сярод палітыкаў (калі трактаваць па‑іхнаму) чыста Заходняй Эўропы.

Гэта адзіная эканамічная прастора, я б нават так сказаў. Людзі, паміж якімі даўным‑даўно склаліся дачыненьні, — няважна, француз ты, ці расеец, ці беларус, украінец. Гэта даўно ўтвораная супольнасьць людзей, я б так сказаў. Ня расавая, а супольнасьць людзей, заснаваная на іх сувязях адзін з адным.

Жанна Літвіна

Адказваючы на гэтае пытаньне, можна было б гаварыць і пра абсалютна іншы ўзровень эўрапейскай палітыкі, можна гаварыць пра эўрапейскія каштоўнасьці й г. д. Але асабіста для мяне ў першую чаргу гэта грамадзтва, у якім адсутнічае шалёнае, неразумнае, амаральнае прапагандысцкае абалваньваньне насельніцтва і грамадзкай сьвядомасьці. Для мяне прыкмета цывілізаванасьці, эўрапейскасьці — у першую чаргу ў гэтым: чалавеку не навязваюць стэрэатыпаў, чалавека не заганяюць у нейкую безвыходную сытуацыю, не навязваюць яму ні ладу жыцьця, ні ладу думак.

У нашай краіне больш за ўсё раздражняе прысутнасьць вось гэтай беспрынцыповай прапагандысцкай машыны, якая навязвае чалавеку мысьленьне.

Анатоль Лябедзька

Доўгі час на нашых прапарах быў лёзунг «Беларусь у Эўропу!». Я думаю, што прыйшоў час зрабіць невялікую карэкцыю: сутнасна больш правільна будзе сфармуляваць яго так: «Эўропу ў Беларусь!». Гэта азначае, што першым крокам для Беларусі як краіны мусіць быць прышчэпліваньне эўрапейскіх каштоўнасьцяў да беларускага дрэва, якое і так знаходзіцца на эўрапейскім кантынэнце. Мы не павінны нікуды ісьці, мы павінны заставацца тут, на гэтай зямлі, геаграфічна — у самым цэнтры Эўропы.

Для мяне Эўропа — гэта ў першую чаргу якраз эўрапейскія каштоўнасьці. І калі мы гаворым пра пэрспэктыву інтэграцыі, уступленьне Беларусі ў Эўрапейскі Зьвяз, то мой погляд, мая пазыцыя трошку адрозьніваюцца ад клясычнай. Калі мы сустракаемся з эўрапейскімі палітыкамі ў Брусэлі і Страсбуры, то мы просім іх: згадваем гісторыю, кажам, што мы эўрапейцы, што мы эўрапейская нацыя... Усё гэта правільна, але сёньняшнія рэаліі патрабуюць ад нас іншага падыходу і іншай пастаноўкі пытаньня пэрспэктывы інтэграцыі Беларусі ў Эўрапейскі Зьвяз. Прасіць — гэта пазыцыя слабога! Мы павінны самі зрабіць нешта рэальнае для таго, каб увайсьці ў Эўразьвяз. Эўрапейскія каштоўнасьці, якія прыйдуць у Беларусь, — гэта першы крок да інтэграцыі ў Эўрапейскі Зьвяз.

Другі крок (які таксама залежыць ад нас! Не ад эўрапейцаў, не ад чыноўнікаў у Брусэлі, Страсбуры ці ў якой іншай краіне!) — гэта эўрапейскія стандарты. Калі ў нас будуць эўрапейскія каштоўнасьці — гэта значыць, што ў нас будзе права выбару, што ў нас будзе прынцып падзелу ўладаў, што мы будзем выбіраць прэзыдэнта і дэпутатаў, а не прызначаць іх. Плюс стандарты ў эканамічнай сфэры, у паўсядзённым нашым жыцьці...

Калі мы зробім два гэтыя крокі, то мы прыедзем у Брусэль — і ня будзем прасіць! Мы ня будзем стаяць там у сенцах і навязваць сябе, нібы для нас трэба зрабіць нейкія паблажкі. Мы будзем гаварыць: «Мы эўрапейцы! У нас эўрапейская гісторыя. І першая пісаная Канстытуцыя, яна зьявілася тут, на гэтай зямлі».

У нас ёсьць шмат прыкладаў у розных сфэрах, якія даказваюць нашу прыналежнасьць да эўрапейскай цывілізацыі. Але гэта ўсё ў мінулым. Нешта павінны зрабіць мы самі, сёньняшняе пакаленьне. І калі мы гаворым, што ў нас ёсьць эўрапейскія каштоўнасьці, якія можна, прыехаўшы ў Беларусь, пабачыць, што мы падыходзім да эўрапейскіх стандартаў, тады ў нас будзе зусім іншы фармат для перамоваў. Мы проста скажам усім: «Прабачце, вось рашэньні, якія прымаліся Эўрапейскім Зьвязам, — капэнгагенскія крытэрыі. І мы адпавядаем гэтым капэнгагенскім крытэрыям! Мы ня просім — мы проста гаворым, што мы адпавядаем ім. Як эўрапейская нацыя, з эўрапейскімі каранямі, мы мусім быць у гэтай структуры».

Вось такое маё бачаньне і пэрспэктываў узаемадачыненьняў з Эўрапейскім Зьвязам, і таго, чым Эўропа ёсьць для мяне. Перш за ўсё, гэта каштоўнасьці, стандарты і супольнае вырашэньне ўсіх праблемаў, пачынаючы ад палітычных, бясьпекі, эканамічных і г. д.

Васіль Лявонаў

Гэта мой край, зямля маіх дзядоў і бацькоў, «мой родны кут».

Алег Манаеў

Я ўкладваю ў гэтае паняцьце і геаграфічны сэнс, і культурны. Геаграфічна — гэта кантынэнт, на якім мы жывем і ў цэнтры якога знаходзіцца Беларусь. Многія кантынэнтальныя асаблівасьці таксама важныя: ляндшафт, клімат і інш. Але перш за ўсё, вядома, Эўропа — паняцьце культурнае, г. зн. гэта сыстэма пэўных каштоўнасьцяў, якая ўзьнікла і пачала фармавацца ў антычны час. Гэта тая сыстэма каштоўнасьцяў, на якой сёньня грунтуецца ўвесь заходні сьвет.

Аляксандар Мілінкевіч

Ёсьць малая радзіма, ёсьць проста радзіма, а Эўропа, пэўна, — мая вялікая Радзіма. Я сябе адчуваю эўрапейцам, гэта калыска культуры, у рэчышчы якой разьвівалася Беларусь. Для мяне гэта кантынэнт, перш за ўсё, вялікай цывілізацыйнай спадчыны. Беларусь чакае час вялікага вяртаньня туды, адкуль мы родам.

Анатоль Міхайлаў

Апроч таго, што Эўропа зьяўляецца геаграфічным кантынэнтам, існуе не заўсёды намі самімі ўсьвядомленае ўяўленьне пра спэцыфічнае гісторыка‑культурнае і інтэлектуальнае разьвіцьцё Эўропы, пра яго адрозьненьне ад іншых цывілізацыяў. Зразумела, сама магчымасьць ідэнтыфікацыі сябе як эўрапейца зусім не заключаецца ў прыпісваньні сабе наяўнасьці нейкіх пэўных якасьцяў. На працягу многіх стагодзьдзяў на эўрапейскім кантынэнце існавалі пэўныя спосабы трансьляцыі ад пакаленьня да пакаленьня каштоўнасьцяў эўрапейскай культуры. Разам з тым, XX стагодзьдзе прадэманстравала беспрэцэдэнтны паводле свайго характару радыкалізм пераацэнкі ўсяго таго, што на працягу больш як дзьвюх тысячаў гадоў фармавала сэнсавае поле эўрапейскай прасторы. У выніку, у цяперашні час шмат што істотна ўскладнілася для тых, хто, як мы, імкнецца асэнсаваць зьмест таго, што яшчэ ня так даўно валодала для ўспрымаючай сьвядомасьці вітальнай сілай.

Алесь Міхалевіч

Эўропа для мяне значыць пэўны агульнакультурніцкі падмурак, які аб’ядноўвае розныя народы, што насяляюць абшар, больш‑менш блізкі да геаграфічнай Эўропы. Для мяне гэта паняцьце ў большай ступені каштоўнаснае, культурнае і ў меншай ступені — геаграфічнае.

Тацяна Процька

Для мяне асабіста Эўропа — музэй, у якім назапашана ўся тая выдатная спадчына чалавецтва, якую яно мае за ўвесь час свайго цывілізаванага разь‑віцьця. Эўропа — выдатны паказчык таго, што можа дасягнуць чалавецтва, калі яно разь‑віваецца паводле пэўных прынцыпаў: законнасьці, дэмакратыі і правоў чалавека.

Эўропа — гэта таксама і месца, дзе была сфармуляваная і дзе рэалізуецца новая сыстэма чалавечых каштоўнасьцяў. Гэта месца, дзе жывуць так, як мне б хацелася жыць.

Андрэй Саньнікаў

Перш за ўсё Эўропа для мяне — гэта культура, гісторыя, традыцыі, якія знайшлі і знаходзяць увасабленьне ў архітэктуры, музыцы, музэях. Там матэрыяльна можна адчуць, што гэта сапраўды нешта даволі выразнае, своеасаблівае, што адрозьніваецца ня толькі геаграфічна, але і перш за ўсё культурна, цывілізацыйна ад іншых: ад Азіі, Паўночнай Амэрыкі, Лацінскай Амэрыкі.

Уладзімер Улаховіч

Частка супольнай жыцьцёвай прасторы. Ідэя агульнаэўрапейскага дому, хоць і гучыць сёньня зацёрта, а не рамантычна, як у 1989 годзе, — вельмі дакладная з пункту гледжаньня агульных намераў, жаданьняў і пэрспэктываў.

Валеры Фралоў

Эўропа — гэта частка мацерыка, дзе разьмешчаны краіны Заходняй і (цяпер) Усходняй Эўропы, якія, аб’яднаўшыся цяпер у Эўрасаюз і расшырыўшы яго, кіруюцца пэўнымі падыходамі (нярэдка прынятымі сумесна), што дазваляюць гэтым краінам існаваць досыць бязьбедна, сур’ёзна разьвіваць эканоміку і дзякуючы ёй забясьпечваць вельмі высокія сацыяльныя стандарты. Гэта частка мацерыка (я гавару пра Заходнюю і Ўсходнюю Эўропу), дзе дзякуючы шматгадовай барацьбе людзей (у тым ліку і за свае правы) сапраўды зрабіліся нормай дэмакратыя, агульначалавечыя каштоўнасьці (у нас іх часам клянуць і называюць інакш).

Але, на жаль, на мой погляд, Эўропа страціла дынаміку ў сваім разьвіцьці. Некалі Маякоўскі гаварыў: «Капіталізм быў добрым хлапчынам, пакуль не баяўся зашмальцаваць сваёй кашулі». Вось і цяпер пэўная частка Эўропы спачывае на ляўрах, а «чорную работу» выконваюць прышэльцы, неэўрапейцы. І гэта стварае пэўную напружанасьць у гэтых краінах. Хоць, на мой погляд, калі параўноўваць ЗША і Эўропу, то Эўропа больш дэмакратычная, больш блізкая нам, і ўсе праявы дэмакратыі там намнога мякчэйшыя, чым у тых жа Злучаных Штатах, якія цяпер заўзята намагаюцца дапамагчы нават тым, хто ня хоча рабіцца дэмакратычнай краінай. У нас таксама камуністы хацелі ўсіх за вушы прыцягнуць адразу ў камунізм. Калі чалавек не сасьпеў, навошта яго некуды цягнуць? І вось так адрывалі вушы, а часам і галаву разам з вушамі, і зьнікалі людзі. Мабыць, усё‑такі ЗША прымаюць занадта жорсткія меры (Эўропа ў гэтых адносінах усё‑такі мякчэйшая), каб усіх зацягнуць ва ўлоньне дэмакратыі і свабоды слова, стварыць грамадзянскую супольнасьць.

Хацелася б, вядома, каб і ў Азіі былі дэмакратычныя дзяржавы, але, напэўна, мэтады пры гэтым усё‑такі павінны быць куды мякчэйшыя. Нельга, напрыклад, чалавека зь першай клясы перасадзіць адразу ў восьмую, і каб ён камфортна там сябе адчуваў. Якія мэтады для гэтага? Напэўна, патрэбны дыялёг. Напэўна, патрэбная нейкая дапамога. Напэўна, можна ў нейкай ступені праяўляць і сваю сілу, але гэта настолькі тонкае і далікатнае пытаньне... Мне здаецца, далікатнасьці Злучаным Штатам і не стае.

Станіслаў Шушкевіч

Эўропа — гэта пэўны тып цывілізацыі. Яна, дарэчы, не аднолькавая ўсюды, таму што яна ўтварылася з шэрагу культураў. Але ўрэшце стала агульнай культурай. Да нядаўняга часу я думаў, што яна базуецца на хрысьціянскіх вартасьцях, але цяпер я бачу, што гэта больш шырокае паняцьце.

Тая Эўропа, якую я ведаў з кніжак, яна даволі моцна адрозьніваецца ад той Эўропы, якую я ўбачыў на ўласныя вочы. Так што гэта тып цывілізацыі, якая ў значнай ступені навязала сябе ўсяму сьвету.

Усевалад Янчэўскі

Эўропа... Эўропа належыць да шматзначных паняцьцяў. Ёсьць такія словы ў нашай мове, у якія кожны ўкладвае сэнс паводле сваёй волі. Іншымі словамі, хто як хоча, так і разумее.

Шмат хто, калі кажа «Эўропа», мае на ўвазе перш за ўсё Заходнюю і Цэнтральную Эўропу, гэта значыць краіны, якія сфармаваліся ў каталіцкай і пратэстанцкай традыцыі.

Расейцаў, напрыклад, такое азначэньне бянтэжыць. Ім даспадобы называць сябе эўрапейцамі і ўсюды ўрачыста абвяшчаць: «Расея — гэта Эўропа». У Беларусі таксама нямала людзей, якія пакрыўдзяцца, калі сказаць ім, што яны не эўрапейцы (а калі такое заявіць украінцу, дык ён увогуле адмовіцца мець з вамі справу).

Скажу адразу, мне асабіста бліжэйшае вузкае азначэньне Эўропы.

Вядома, можна без канца даводзіць самім сабе, што «мы эўрапейцы», «у нас усё мусіць быць па‑эўрапейску» і г. д.

Але нас выдае... наша ўласнае маўленьне. Зьвярніце ўвагу. Калі мы едзем у Аўстрыю (Галяндыю, Данію, Гішпанію), дык кажам: «Еду ў Эўропу». А вось, напрыклад, француз, выпраўляючыся ў Германію, ніколі ня скажа: «Я еду ў Эўропу». Такіх цікавых моўных агаворак можна прывесьці вельмі багата.

Гэта значыць, нават на ўзроўні мовы мы падсьвядома ПРОЦІПАСТАЎЛЯЕМ сябе Эўропе. А мова, лінгвістыка — вельмі дакладныя і вельмі чуйныя рэчы. Яны часта выдаюць тое, у чым мы самі сабе ня можам (ці ня хочам) прызнацца.