Вольга Абрамава

Што да суседзяў, я сфармулюю свой погляд вельмі жорстка. Літва, Польшча, Украіна праводзяць палітыку, якая ў доўгатэрміновым пляне не адпавядае іх нацыянальна‑дзяржаўным інтарэсам. І калі прыбраць палітычныя і ідэалягічныя напластаваньні, і каньюнктурныя выбары, і прыярытэты палі‑тычнай эліты, то я ня думаю, што такім быў бы выбар большасьці народу, калі б пытаньне пра стаўленьне да Беларусі было вынесена на агульнанацыянальны рэфэрэндум у кожнай з гэтых краінаў. Я думаю, вынік быў бы іншы, чым тая лінія, якую праводзіць сёньняшняя палітычная эліта названых краінаў.

Сьвятлана Алексіевіч

Мне цяжка гаварыць пра палітыку, таму што гэтыя пытаньні мяне практычна не цікавяць. Мне больш цікавы гістарычны, культурны, мэнтальны ці нават псыхалягічны ланцужок.

У Маскве ў мяне нядаўна была прэзэнтацыя кнігі «Чарнобыльская малітва». І сярод тых, хто прыйшоў, былі трое расейцаў, якія крычалі: «Нам бы вашага Лукашэнку!» Гэта людзі, якія прайгралі ў працэсе расейскіх рэформаў. Для іх сучасная Беларусь — гэта астравок сацыялізму. Але такіх я сустракаю нячаста.Часьцей мне даводзіцца чуць: «Ну што ж вы, беларусы? Як вы дазволілі, каб з вамі так абышліся? Дзе ж ваша інтэлігенцыя і пісьменьнікі?» — і ў гэтых дакорах гучыць такая нотка, быццам да нас зьвяртаюцца як да дзяцей, а не да дарослых.

Псыхалёгія ахвяры, псыхалёгія чаканьня дапамогі, характэрная для нашай апазыцыі, ідзе ад пачуцьця ўласнага бясьсільля. Раней мы чакалі дапамогі ад Захаду, потым — ад Расеі, цяпер — глядзім на нашых найбліжэйшых суседзяў. Але нельга чакаць дапамогі ад кагосьці. Пакуль мы самі ня вырашым сваіх задачаў — іх за нас ня вырашыць ніхто. І нашы найбліжэйшыя суседзі для нас могуць толькі паказаць прыклад, і ня больш.

Яўген Бабосаў

Сучасны ўрад Польшчы (ня людзі! Я з палякамі вельмі сябрую) — правага кірунку (хоць Квасьнеўскі быў, мабыць, ня лепшы). Ён праводзіць недружалюбную палітыку ў дачыненьні да Беларусі. І гэта ўскладняе стасункі паміж нашымі людзьмі. Тут вінаватыя не палякі, а сучаснае кіраўніцтва Польшчы.

Што да Літвы — там прыкладна тое самае. Там кіраўніцтва моцна арыентаванае на Захад і неяк слаба арыентавана на Ўсход. Думаю, што гэта часовая зьява: ім няма куды падзецца, і жыць трэба ў міры зь Беларусьсю. І ўсялякія гэтыя штукі наконт захаваньня атамных адкідаў на мяжы зь Беларусьсю, усялякія манэўры ваенныя — нічога з гэтага ня будзе. У эканамічным сэнсе Беларусь мацнейшая і за Літву, і за Латвію, і за Эстонію (і трохі слабейшая за Польшчу). У эканамічным сэнсе яны нічога ня зробяць. З пункту гледжаньня ваеннага процістаяньня, нашы вайскоўцы (я ведаю, паколькі быў старшынём камісіі па ваеннай рэформе) падрыхтаваныя, у выпадку чаго, лепш, чым нашы суседзі. Таму і тут нічога ня выйдзе! Што да культуры — мы таксама нічым не саступаем. Таму ім нам проціпаставіць проста няма чаго, апроч нейкіх патугаў, якія ідуць не на дабро. Таму я думаю, што «Гітлеры прыходзяць і сыходзяць, а народ германскі застаецца» (хоць і ня модна спасылацца на Сталіна). Сыходзяць адамкусы і ўсялякія іншыя, а літоўскі народ застанецца і будзе сябраваць зь беларускім народам — яму няма куды падзецца. Проста няма куды падзецца! І палякі — тое самае, нікуды ня дзенуцца.

Наконт Украіны — усё вельмі складана. Справа ў тым, што вельмі актыўна Юшчанка нацэлены на ўваходжаньне ў НАТО — гэта, вядома, ускладняе сытуацыю, таму што Беларусь не зьбіраецца ў НАТО ўступаць. Украінцы цяпер жывуць горш, чым мы, у сэнсе зарплаты і ўсяго астатняга. Горш! Таму я думаю, што яны нікуды ня дзенуцца. Ім падзецца няма куды — яны будуць у саюзе з Расеяй і Беларусьсю. Нікуды ня дзенуцца! Можа, празь пяць гадоў, калі сыдзе Юшчанка, прыйдзе нехта іншы... Ёсьць тэндэнцыі разьвіцьця краінаў (не дзяржаваў! Гэта розныя рэчы) да таго, што саюз усходніх славянаў павінен узмацняцца. Да гэтага ўсе перадумовы існуюць. А да таго, каб іх разьяднаць, перадумоваў мала, апроч геапалітычных памкненьняў некаторых лідэраў, якім цяпер падпарадкоўваецца Юшчанка і той жа Саакашвілі.

Анжаліка Борыс

Палітыку суседніх дзяржаваў ацэньваю як рэакцыю на агрэсіўную палітыку самой Беларусі. І як занепакоенасьць тым, што краіна ў цэнтры Эўропы, праводзячы палітыку самаізаляцыі, зьяўляецца патэнцыяльна дэстабілізоўным фактарам для суседзяў.

Генадзь Бураўкін

Думаю, што ўплыў ёсьць, але, на жаль, дзяржаўна не такі прыкметны, як ра‑сейскі. Тут трэба зразумець, што ў Расеі — вельмі вялікай і багатай краіны — ёсьць такія рычагі ўзьдзеяньня, як нафта, газ, вытворчыя сувязі. Я ўжо не кажу пра культурныя ўплывы, калі ў нас з самага раньняга дзяцінства нашы дзеці перш ведаюць Пушкіна, Някрасава, а пасьля толькі Купалу, Коласа, Багдановіча. Таму ўплыў, канечне, перш за ўсё ідзе з боку Расеі. Дзяржава гэты ўплыў ня толькі падтрымлівае, а ўсяляк яму спрыяе.

Уплыў жа з боку суседзяў (перш за ўсё я маю на ўвазе Ўкраіну і Польшчу, а пасьля ўжо Літву), бясспрэчна, ёсьць. Але ён не такі прыкметны, не такі дзяржаўна фармаваны. Але ён ёсьць, бо тыя ж падзеі, якія нядаўна адбываліся ўва Ўкраіне, не маглі не абмяркоўвацца ў нашым беларускім грамадзтве. Таго, што робіцца ў Польшчы, мы ня можам не заўважаць. Уплывы ёсьць, але ўся афіцыйная дзяржаўная прапаганда (перш за ўсё тэлебачаньне) скіраваная на тое, каб прынізіць усё добрае. І ўва Ўкраіне складаная сытуацыя, і ў Польшчы няпростая, усякага там хапае. Дык вось тое, што там дрэннае, у нас вельмі шырока паказваюць, а тое, што добрае — замоўчваецца. Хаця апошнім часам мы ўжо і Расею не шкадуем таксама. Тое, што добрае ёсьць ува Ўкраіне і Польшчы і што можна было б выкарыстаць у нас у Беларусі, яно або зусім замоўчваецца, або прыніжаецца. Таму, канечне, уплыў адчуваецца, калі мы жывем па суседзтве; цяперашніх магчымасьцях знаёмства, пры тэлебачаньні, радыё, Інтэрнэце — гэта бясьсьледна не праходзіць. Але дзяржава вельмі стараецца гэта ўсё адсочваць, прасейваць і выдаваць. А ў сілу характару беларусы прывыклі давяраць уладзе. Гэта, у адрозьненьне ад некаторых суседзяў, якія прывыклі зусім не давяраць уладзе — можа, і дарма! Лепш уладзе давяраць з разборам. А нашы беларусы прывыклі давяраць уладзе. І калі тэлебачаньне дае масіраваную інфармацыю пра тое, як жахліва жывуць украінцы, як жахліва жывуць палякі, гэта запамінаецца, застаецца ў памяці. Таму ўплыў у гэтым сэнсе своеасаблівы, але ён ёсьць.

Паглядзіце, што робіцца перад выбарамі. У Беларусь паехалі расейскія палітыкі ня лепшага ўзору. Прыехаў Лужкоў. Што, яму дома няма чаго рабіць? Ён прыехаў з канкрэтнай падтрымкай аднаго кандыдата. З боку Ўкраіны ці Польшчы такога няма.

Мы папракаем іншых у двайных стандартах, але паглядзіце, хто да нас прыяжджае з Украіны — апазыцыянэры ўкраінскія: Пятро Сіманенка (кіраўнік Камуністычнай партыі Ўкраіны), агалцелая Вітрэнка. А афіцыйных прадстаўнікоў украінскай улады, якіх выбраў народ (і гэта прызнаў увесь сьвет), няма. Мы быццам бы сьвядома, дэманстратыўна ідзем на канфрантацыю. Таму, адпаведна, чый уплыў нашыя чыноўнікі будуць прызнаваць ці вітаць? Уплыў Расеі! Чыйго ўплыву баяцца? Уплыву Ўкраіны, уплыву Польшчы. Хаця гэта складанае пытаньне, бо палітыка заўсёды была вельмі неадназначнай справай. Ёсьць пастаянны і адназначны ўплыў Расеі і вельмі нязначны ўплыў іншых суседзяў.

Алесь Бяляцкі

Можна сказаць, што цяпер адбыўся прагрэс у дачыненьні да Літвы, Латвіі й Польшчы: пасьля таго як яны ўступілі ў Эўразьвяз, яны ўрэшце ўбачылі, што ў іх на ўсходзе ёсьць нейкая краіна. Бо раней было такое адчуваньне, што ўсе іхныя палітыкі, усе палітолягі, усё грамадзтва, адгарадзіўшыся ад усходу, будавалі свае кантакты з Эўразьвязам, з Амэрыкай, спрабуючы выканаць як мага хутчэй свае галоўныя задачы — уступіць у НАТО, у Эўразьвяз, дасягнуць усіх стандартаў, якіх патрабавалі ад іх. У мяне такое адчуваньне, што пасьля таго, як гэта было зроблена, яны ўрэшце расслабіліся і азірнуліся. І вось тут яны ўбачылі, што ёсьць яшчэ нейкая краіна ля іхных межаў, якая патрабуе ўвагі, таму што ад гэтага залежыць стабільнасьць ужо ўсяго рэгіёну. І гэтага патрабуе ад іх, урэшце, уся эўрапейская супольнасьць. Так, як ад Францыі патрабуе, каб яна мела добрыя дачыненьні зь якім‑небудзь Альжырам, так і ад гэтых краінаў яны патрабуюць, каб яны паглядзелі, што там робіцца «з другога боку» Эўразьвязу. Такім чынам, рэзка ўзмацнілася іх увага да нашых праблемаў. Для нас гэта вельмі добра, улічваючы, што яны прысутныя ўва ўсіх эўрапейскіх структурах на сёньняшні дзень, што іх разуменьне сытуацыі ў Беларусі (праблемаў дэмакратыі) у прынцыпе супадае з нашым разуменьнем — гэта звычайны сярэднеэўрапейскі стандарт, нічога іншага звыш таго яны не вымагаюць. Такім чынам, на сёньняшні дзень гэта палітыка вельмі спрыяльная. Зьявілася сапраўдная зацікаўленасьць, а ня толькі добрыя словы, раней гэта ўсё канчалася на добрых словах і недзе там і завісала.

Што тычыцца Ўкраіны. З аднаго боку, вельмі добра, што наш рэжым страціў саюзьніцкі рэжым, які быў перад гэтым, — рэжым Кучмы. Адназначна, гэта былі саюзьніцкія рэжымы, яны падтрымлівалі адзін аднаго ва ўсіх міжнародных структурах, ва ўсіх сваіх праектах. Гэта было відавочна, асабліва на міжнародных сэсіях і выступах — у АБСЭ, ці ў структурах СНД, ці нават у Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў, дзе Ўкраіна зьяўлялася і зьяўляецца сябрам Камітэту па правах чалавека. Вельмі цікава: пазалетась яны галасавалі супраць прыняцьця рэзалюцыі пра парушэньні правоў чалавека ў Беларусі, летась яны прагаласавалі за, таму што зьмянілася сытуацыя ва Ўкраіне. Для нас гэта ёсьць пасіўным спрыяньнем. На жаль, актыўнага няма, і для мяне гэта трохі крыўдна. На сёньняшні дзень Украіна, якая вызвалілася з кучмаўскай багны і ўрэшце больш‑менш выразна вызначыла для сябе стратэгічныя дэмакратычныя шляхі разьвіцьця, яна павінна была б, як чалавек, які вылазіць зь нейкай небясьпекі ці з агню, падаць руку таму, хто там сьледам. Ёсьць такая магчымасьць на сёньняшні дзень ува Ўкраіны: гэта ня ёсьць краіна, якая знаходзіцца ў стане вайны, ці ў эканамічным крызісе, ці яшчэ ў чорт ведае якіх праблемах. Яна дастаткова ўпэўнена трымаецца на сёньняшні дзень на нагах і рэальна мала чым дапамагае Беларусі.

Гэта тое самае, што было раней з тымі ж Польшчай, Літвой і Латвіяй, дзе цяпер усё зьмянілася. На сёньняшні дзень ад Украіны мы, канечне, хацелі б чакаць больш выразных крокаў, і больш рашучых захадаў, і рэальнай дапамогі дэмакратыі ў Беларусі. А то яны кажуць пра эканамічныя стасункі. А куды дзенецца Лукашэнка пры эканамічных стасунках? На сёньняшні дзень пазыцыя Эўрапейскага Зьвязу дастаткова выразная наконт парушэньня правоў чалавека ў Беларусі. І што, Лукашэнка зьменшыў гандаль? Наадварот — гандаль з Эўразьвязам павялічваецца, нікуды яны ня могуць падзецца ў гэтай сытуацыі. Тое самае і з Украінай. Трэба менш баяцца, менш трэсьціся за свой эканамічны інтарэс: гэты інтарэс нікуды ня дзенецца, калі будуць нейкія прынцыпы і больш‑менш пасьлядоўная палітыка.

Аляксандар Вайтовіч

Палітыку суседніх краінаў, у асноўным, лічу адэкватнай існай у Беларусі сытуацыі.

Андрэй Вардамацкі

Іх палітыка мае больш доўгатэрміновы стратэгічны палітычны прагноз, чым расейская.

Вінцук Вячорка

У асноўным пазытыўна. У палітыцы суседніх дзяржаваў, паколькі яны ёсьць дэмакратычнымі дзяржавамі, выяўляецца той патэнцыял салідарнасьці, якім валодаюць іхныя грамадзтвы.

У вялікай ступені дзякуючы новым сябрам ЭЗ, нашым блізкім і далейшым суседзям, зьмянілася, а лепш сказаць — зьявілася палітыка Эўразьвязу ў дачыненьні да Беларусі. Ёсьць нават канкурэнцыя паміж імі за тое, хто вядзе беларускае пытаньне ў ЭЗ. Тут нам, дэмакратычным сілам, дарэчы, ня варта станавіцца марыянэткамі таго ці іншага суседа. Як і крыўдаваць на іх за спробы кіраваць намі ня варта: у кожнага ж свае інтарэсы, старыя страхі, праекцыі будучыні.

У суседніх з намі эўразьвязаўскіх краінах ёсьць супярэчнасьці паміж каштоўнасьцямі (на якіх будаваўся ЭЗ і якія падзяляюць нашыя суседзі як эўрапейцы) і прагматычным інтарэсам ад гандлю зь немаленькім суседам. Дадайма сюды захаваныя ўплывы былых элітаў (партыя, камсамол, спэцслужбы), якія ператварыліся ў эліты бізнэсовыя й някепска каардынуюцца на посткамуністычнай прасторы.

Украіна мае марныя, на маю думку, спадзевы стаць «пасярэдніцаю» між Лукашэнкавым рэжымам і Брусэлем. Тлумачыцца гэта тым, каб не адна Масква мела тут уплывы на рэжым. Але Ўкраіна тут ня першая, нічога з гэтага ня будзе.

Павал Данейка

Мне цяжка гаварыць. Літва, па‑мойму, зьдзяйсьняе нейкія дастаткова асэнсаваныя і доўгатэрміновыя дзеяньні па фармаваньні палітыкі ў адносінах да Беларусі. І гэта досыць відавочна.

Ва Ўкраіны пакуль што такога відавочнага фармаваньня беларускай палітыкі я ня бачу. І ў Польшчы — таксама. Там ёсьць выяўленьне агульных эўрапейскіх пазыцыяў і плюс нармальны элемэнт добрасуседзтва: калі ёсьць супольная граніца, дык трэба будаваць нейкія стасункі. Але ў маім разуменьні палітыка — гэта доўгатэрміновыя мэты, бачаньне таго, што будзе праз 10—12 гадоў. Па‑мойму, апроч літоўцаў, ні ў кога такіх канцэпцыяў няма.

Андрэй Дынько

Палітыка Ўкраіны ў дачыненьні да Беларусі толькі фармуецца, бо Ўкраіна доўгі час была ў пераходным стане: яна вагалася паміж эўрапейскай і эўразійскай супольнасьцямі і была занятая ўнутранымі праблемамі. Яе палітычныя эліты былі занятыя ўзбагачэньнем і не фармулявалі доўгатэрміновых інтарэсаў Украіны. Мне падаецца, што яна будзе канчаткова сфармуляваная толькі ў наступныя гады, калі Ўкраіна далучыцца да эўрапейскіх структураў і НАТО. Але ўжо цяпер відавочна, што шараговыя ўкраінцы і палітычныя эліты Кіева ставяцца да Беларусі зь вялікай сымпатыяй, як да краіны‑сястры. Яны лічаць, што Беларусь павінна быць прывілеяваным партнэрам Украіны. У гэтым сэнсе характэрна, што ўкраінская дыпляматыя адмаўляецца ўводзіць супраць Беларусі тыя палітычныя санкцыі, якія былі ўведзеныя Эўразьвязам і падтрыманыя многімі іншымі дзяржавам, бо лічыць, што менавіта Ўкраіна павінна быць тым каналам, па якім беларускі ўрад мог бы камунікаваць з сусьветнай супольнасьцю. Над беларуска‑ўкраінскім адносінамі цяжэе даўняя праблема недэмаркаванай мяжы, але краіны лучыць супольны гістарычны досьвед і, у пэўным сэнсе, наяўнасьць украінскамоўнага насельніцтва на поўдні Беларусі, якое ўяўляе сабой вельмі сьвядомых грамадзянаў Беларусі, з моцнай беларускай ідэнтычнасьцю, але якія маюць пэўны сантымэнт да Ўкраіны і крэўныя повязі зь ёй. Наяўнасьць гэтай вялікай групы людзей, соцень тысяч людзей, таксама будзе заўсёды дадаткова зьвязваць нашы краіны.

Польшча зарэкамэндавала сябе як краіна, якая разглядае ўмацаваньне незалежнасьці Беларусі, умацаваньне грамадзянскай супольнасьці тут і станаўленьне дэмакратыі як сваю нацыянальную задачу. І для гэтага яна многа робіць. Фактычна, сёньняшняя польская дыпляматыя рэалізуе тыя прынцыпы, якія былі сфармуляваныя Ежы Гедройцем і колам парыскай «Kultury» ў дачыненьні да УЛБ — Украіны, Літвы, Беларусі, прычым Польшча прэтэндуе на добрае разуменьне беларускай сытуацыі. У Польшчы, у адрозьненьне, скажам, ад Украіны ці Расеі, ёсьць моцныя асяродкі беларускіх дасьледаваньняў. Адносіны Беларусі і Польшчы ўскладненыя на сёньня, але на будучыню, я думаю, яны будуць палягчацца і інтэнсыфікавацца. Спрыяць ім будзе і наяўнасьць у Беларусі вялікай колькасьці этнічных палякаў — добра арганізаванай і, у пэўным сэнсе, самай актыўнай нацыянальнай меншасьці ў Беларусі. А зь іншага боку, наяўнасьць досыць істотнай і актыўнай групы беларусаў у Польшчы.

У асяродку беларускіх палітычных элітаў, дарэчы, дагэтуль застаецца актуальнай і па‑свойму папулярнай ідэя адбудовы свайго роду Рэчы Паспалітай на тэрыторыі паміж Балтыйскім і Чорным марамі.

Беларуская грамадзянская супольнасьць была ўражаная актыўнасьцю Літвы на беларускім кірунку. Літоўская дыпляматыя нават прэтэндуе на лідэрства ў кантактах Эўропы на беларускім кірунку. Літоўскае пасольства — адно з самых вялікіх дыпляматычных прадстаўніцтваў у Менску. Мы назіралі, як паслу Літвы ў Беларусі Вайтэкунасу было прапанавана заняць пасаду міністра замежных справаў — гэта паказвае на значнасьць гэтай пасады. Таксама трэба адзначыць, што Вільня нават больш, чым Варшава, стала базай для беларускай апазыцыі. Гэта, напэўна, ня будзе ніколі забыта беларускай грамадзянскай супольнасьцю. Яшчэ дзесяць‑пятнаццаць гадоў таму нам даводзілася сутыкацца ў кантактах зь літоўскай інтэлігенцыяй з такой позай гонару: маўляў, Беларусь страціць незалежнасьць — ну і добра, бо яна ня будзе прэтэндаваць на нашу спадчыну Вялікага Княства Літоўскага. Такая была эгаістычная пазыцыя. Але ёй кіраваліся нават многія акадэмікі і высокапастаўленыя асобы. Цяпер мы назіраем, як аднаўляюцца традыцыі салідарнасьці без прэтэнзіі на нейкую выключнасьць у правах на гэтую спадчыну.

Латвія трошкі менш актыўная ў палітычным пляне, затое эканамічныя кантакты Беларусі з Латвіяй досыць істотныя: яны адбываюцца на розных узроўнях.

Сьвятлана Калінкіна

Палітыка ў гэтых краінаў вельмі няроўная. Польшча да нядаўняга часу ўвогуле займала найбольш канфармісцкую пазыцыю: маўляў, добрасуседзтва, трэба беларускае кіраўніцтва неяк перавыхоўваць, тлумачыць, запрашаць, размаўляць. І толькі з канца мінулага году ў іх больш жорсткая, больш адназначная палітыка.

Гэта краіны, скажам так, з маладымі дэмакратыямі. Я і ня думала б наагул, што яны будуць вызначаць палітыку Эўропы ў дачыненьні да Беларусі.

Сяргей Калякін

Гэта самыя зацікаўленыя намі ў Эўропе краіны. Таму што ў іх ёсьць вельмі сур’ёзныя і канкрэтныя праблемы і інтарэсы, якія яны хацелі б рашаць у Беларусі. Не хачу пакрыўдзіць, але ў Гішпаніі ці Партугаліі значна менш інтарэсаў у Беларусі. Тым самым сёньня нашыя ўзаемаадносіны зь Літвой, Латвіяй, Польшчай больш дынамічныя ў тым, што тычыць іх дзеяньняў у Эўрапейскім Саюзе: яны матор беларускага пытаньня ў Эўрасаюзе, таму што для іх гэта жыцьцёва важна. І для дэмакратычных сілаў Беларусі вельмі важная гэтая іх актыўная пазыцыя.

Аднак пры гэтым я б не перабольшваў іх магчымасьцяў: свае праблемы беларусам давядзецца вырашаць самім. Але такія памочнікі, якія ўзмацняюць міжнародны ціск і ўплыў на тое, што адбываецца ў Беларусі, — гэта добра. Я б пазытыўна ацаніў іх ролю.

Кася Камоцкая

Як і ў Расеі, я б ацаніла: падтрымка дыктатуры. Яны купляюць у нас нафту і радасна павіскваюць!

У Польшчы настрой, канечне, ёсьць: польскі народ увогуле вельмі любіць салідарызавацца. І там гэта шчыра адчуваецца. І польскі народ вельмі схільны да свабоды. Не да незалежнасьці нават, а менавіта да свабоды.

Літва, мне падаецца, нічога, апроч заклікаў, ня робіць. Яна засмучаная, бо хацела б, скажам так, лідэрстваваць у падтрымцы Беларусі. А нічога рэальна яна ня робіць. У іх дзьве траціны — мяжа зь Беларусьсю, таму ім выгадна гандляваць з намі.

Украіна... Я думаю, яна б старалася, але ў іх столькі сваіх праблемаў, што ім не да Беларусі. Асабліва цяпер.

Таму рэальна, па настроі, я бачу, што падтрымлівае толькі Польшча. Ім гэта баліць. А астатнія...

Калі б яны перасталі купляць беларускую нафту — гэта быў бы «наш адказ Чэмбэрлену». А так — трындзець можна што заўгодна. Нашым чыноўнікам ня трэба езьдзіць у Эўропу, яны і на Дняпры пасядзяць, як гэты сказаў... Канечне, санкцыі ўдараць найперш па народзе! А што ж вы думалі?! Хай народ і выбера правільнага прэзыдэнта! Нічога ня зробіцца, пакуль народ не зазнае пакутаў. Што ж яны хочуць? Тым больш — якія санкцыі? Санкцыі толькі адны: вось гэта не купляць, бо яно дае самыя вялікія грошы. Хоча — хай сядзіць са сваім газам і нафтай!

Сяргей Касьцян

Народы Прыбалтыкі разумеюць, што далей існаваць, як цяпер, яны ня змогуць. Прыбалтыка атрымала вялікі росквіт у складзе Савецкага Саюзу. А цяпер гэтыя так званыя «незалежныя краіны» сталі калёніямі Злучаных Штатаў Амэрыкі. Палітыкі, якія ўзначальваюць гэтыя рэспублікі, не зьяўляюцца палі‑тыкамі нацыянальнымі. Адамкус — гэта фашыст, які прыехаў з ЗША. І ён зноў туды ўцячэ, бо народ Літвы яму не даруе развалу. Яны яго проста павесяць! Тое ж самая гэтая Віке‑Фрэйбэрга, якая таксама прыехала з Амэрыкі і якая таксама туды ўцячэ. Яны развалілі рэспублікі, развалілі эканоміку. Моладзь вымушаная зьяжджаць, бо ня можа дома атрымаць адукацыі для душы і для працы. Троху іншая сытуацыя ў Эстоніі, дзе Руйтэль. Ну, але Эстонія — сямсот тысячаў чалавек. Яна заўжды вымушаная быць калёніяй, пагэтаму там праводзяць палітыку трошку больш спакойна.

Яны ж сваёй самастойнай палітыкі не праводзяць — ні палякі, ні літоўцы, ні латышы. Яны праводзяць тую палітыку, якую ім дыктуюць з Вашынгтону або з Брусэлю.

А Ўкраіна яшчэ ўвогуле нічога не праводзіць. Няхай яна яшчэ разьбярэцца, што і куды яна будзе праводзіць і хто там будзе. Тое, што Юшчанка вылеціць як корак з‑пад шампанскага — гэта вядома ўжо. Ён ненадоўга, і я аб гэтым сказаў на тэлебачаньні, калі ў іх атрымаўся разлад зь Юляй Цімашэнкай. Няма ў яго фундамэнту, ён сілавым мэтадам прыйшоў да ўлады, а ня быў законна абраным прэзыдэнтам. Таму і ня можа ён існаваць доўга на пасадзе прэзыдэнта.

Вячаслаў Кебіч

Вельмі складана ацаніць абстаноўку ва Ўкраіне. Там абстаноўка настолькі няясная, што нават самыя вялікія палітолягі і тое ўжо баяцца даваць прагнозы пра будучыню Ўкраіны. Як толькі будзе сфармаваны ўрад, ва Ўкраіне будзе гранічна ясна, у якім напрамку яна будзе разьвівацца.

Анатоль Лябедзька

Што датычыць краінаў — сяброў Эўрапейскага Зьвязу, то гэта, безумоўна, паравоз, які цягне ўвесь састаў беларускага пытаньня. Мы назіралі дзясяткі разоў, калі Літва і Польшча выяўляліся як найбольш актыўныя гульцы. Я з павагай стаўлюся да такой палітыкі. Літва мае шэраг неўрэгуляваных пытаньняў зь Беларусьсю — і мяжа, і рэадмісія, і г. д. Тым ня менш, яны паказваюць узор стратэгічнай палітыкі, скіраванай, можа, не на сёньняшні дзень, а на пэрспэктыву. Безумоўна, гэта пазытыў!

Думаю, і Варшава мае вялікую палітычную зацікаўленасьць, і мы назіраем там кансэнсус практычна ўсіх палітычных сілаў у беларускім пытаньні, за выключэньнем невялікіх групаў, якія ўсё ж ёсьць у парлямэнце.

Украіна... Украіна надзвычай важная для Беларусі, як і мы для яе актуальныя. Найперш гэта нядаўнія падзеі ўва Ўкраіне. Гэта падзеі ў Югаславіі, Грузіі былі для нашых людзей неяк далекавата, таму іх гэта ня тычылася. А тут праз плот глянуў — бачыш, што гэта сусед. І таму посьпех Украіны — гэта ўмацаваньне пазыцыяў прыхільнікаў эўрапейскага выбару, прыхільнікаў пераменаў у Беларусі. Паразы, праблемы — гэта ўсё адбіваецца бумэрангам на нас.

Што такое Ўкраіна? Яна стварыла альтэрнатыву на постсавецкай прасторы. Да гэтага часу лічылася, што на ўсходзе трэба закрываць эўрапейскую мяжу. Ну, не Бэрлінскі мур там будаваць, але ўсё ж — пытаньне пашырэньня на ўсход закрытае, займацца трэба ўнутры, тымі, каго ўключылі ў Эўрапейскі Зьвяз. А на ўсходзе — беспэрспэктыўна, там нічога не адбудзецца. Украіна разбурыла гэты стэрэатып, які пачаўся складвацца. Сілы Грузіі ці Малдовы невялікія: яны ня могуць стварыць альтэрнатыўнага выбару на постсавецкай прасторы. А Ўкраіна — можа! І кааліцыя дэмакратычнага выбару, якая складваецца, — гэта новая цікавая сытуацыя на постсавецкай прасторы. І гэта адкрывае шанец перад усімі намі на тое, што трэба сюды ўвага, што тут ёсьць мажлівасьць рэалізаваць сьвядомы дэмакратычны выбар, які робяць шэраг краінаў.

Васіль Лявонаў

Палітыка, дружалюбная да беларускага народу, але не да кіроўнага рэ‑жыму.

Алег Манаеў

Калі гаварыць коратка і проста, дык палітыка іншых суседніх дзяржаваў, у адрозьненьне ад палітыкі Расеі, больш адэкватная. Асабліва гэта датычыць балтыйскіх краінаў — Літвы і Латвіі. Гэтая адэкватнасьць праяўляецца ў тым, што, з аднаго боку, кіраўнікі і эліты гэтых краінаў не разарвалі, не замарозілі цалкам стасункаў з кіраўніцтвам Беларусі — пра гэта гаворыць рост тавараабароту, трансгранічнае супрацоўніцтва і г. д. З другога боку, ідзе актыўнае ўзаемадзеяньне зь беларускімі контрэлітамі — дэмакратычнымі сіламі, грамадзянскай супольнасьцю, нацыянальнымі і рэлігійнымі суполкамі і да т. п. Вось гэта я і называю адэкватнай палітыкай.

Аляксандар Мілінкевіч

Адзначыў бы аднадушша Польшчы, Літвы, Латвіі, асабліва дзьвюх першых, у ацэнцы і ўспрыняцьці сытуацыі ў Беларусі. Лічу надзвычай важнай салідарнасьць гэтых краінаў з дэмакратычнымі сіламі Беларусі, асабліва калі казаць пра адстойваньне інтарэсаў беларускай дэмакратыі ў эўрапейскіх структурах, падтрымку рэпрэсаваных студэнтаў, сустрэчях на самым высокім узроўні, спрыяньне ўзьнікненьню незалежных мас‑мэдыяў, праўдзівае асьвятленьне падзеяў у Беларусі.

Цяжэй з Украінай. Яна спрабуе сёньня гуляць ролю моста паміж Эўропай і Менскам. Аднак так не атрымаецца, мы ўжо гэта праходзілі, гэта безвыніковая стратэгія. Але нам вельмі важна падтрымка той Украіны, якая лічыць сябе дэмакратычнай і прайшла праз падобныя нашым выпрабаваньні.

Тацяна Процька

Амаль усе нашыя суседзі ўжо ў Эўразьвязе, яны афіцыйна прынялі новую сыстэму каштоўнасьцяў. А Беларусь — і ня там, і ня там. Таму да нас ставяцца насьцярожана. Тым болей, што кіраўніцтва Беларусі адкрыта ў сваім палітычным жыцьці грэбуе сыстэмай эўрапейскіх каштоўнасьцяў. Гэта, у пэўным сэнсе, адштурхоўвае Беларусь‑дзяржаву ад шчыльнага супрацоўніцтва з краінамі‑суседзямі. Эканамічныя стасункі, аднак, разьвіваюцца пасьпяхова.

На сёньняшні дзень у Беларусі вельмі цікавая палітычная роля: наша краіна ўзмацняе ўва ўсіх краінах былога СССР настальгічныя матывы. Калі мы ўспамінаем сябе ў маладосьці, усё здаецца добрым. Мы забываем, што балячкі былі на вуснах і нешта дрэннае было. Усё дрэннае ў мінулым адыходзіць. Вось і цяпер: людзі ўспамінаюць савецкае мінулае як нейкі прыгожы крышталь. А тут якраз і беларускае кіраўніцтва з прасавецкай ідэалёгіяй.

Мы быццам бы сваю сыстэму каштоўнасьцяў прапануем. І падкрэсьліваем, што гэта добра. А Ўкраіна на нас глядзіць, і іншыя краіны глядзяць: моцная ўлада, нібыта, дае плён для людзей, усе задаволеныя і шчасьлівыя, сацыяльнага пратэсту няма.

Таму нашае значэньне ў адносінах зь іншымі краінамі двухсэнсоўнае. З аднаго боку, мы ўяўляем сабой мінулае. З другога боку, на сёньняшні дзень за намі назіраюць: ці ня ёсьць мы прыкладам?

Андрэй Саньнікаў

Палітыку суседніх дзяржаваў ацэньваю ня вельмі станоўча. Мы бачылі, што і ў Літве, і ў Польшчы афіцыйныя асобы выказваліся наконт таго, што папярэдняе кіраўніцтва рабіла прыярытэтам палітыкі супрацоўніцтва з Лукашэнкам. Я дакладна ведаю, што Польшча, Літва, Латвія выкарыстоўвалі тое, што ў нас адбываецца, для больш пасьпяховага прысьпешваньня свайго сяброўства ў Эўразьвязе. Было відавочна, што Лукашэнка стварыў выдатны фон. Але незразумела, чаму гэта працягвалася і пасьля далучэньня. Чаму сёньня, напрыклад, у сытуацыі, калі ў нас масавыя арышты, міністар замежных справаў Літвы Валёніс кажа, што нельга ўводзіць санкцыі супраць Беларусі? А як інакш? Калі згадаць не такую ўжо далёкую гісторыю: калі б ня ўводзілі санкцыі супраць польскіх уладаў падчас «Салідарнасьці», то я ня ведаю, што б адбывалася цяпер у Польшчы. Калі салідарнасьцёўцаў саджалі ў турмы, сьвет рэагаваў вельмі жорстка. І таргаваліся вельмі жорстка: калі вы выканаеце тое, тады можна казаць пра гэта. Тое ж самае было, калі ў ГДР узмацняліся рэпрэсіі. Вілі Брант праводзіў палітыку добрасуседзтва, але ж ён таксама выкарыстоўваў фактар таго, што падтрымлівае з Хонэкерам пэўныя сувязі, каб дапамагчы людзям, якія цярпелі ад таго рэжыму. Гэтага зь Беларусьсю цяпер не адбываецца.

Пэўны час да пашырэньня Эўразьвязу была пэўная манаполія Польшчы як экспэрта ў беларускіх справах. Я не лічу, што гэта добра. Не хацеў бы нікога абражаць у Польшчы, але манаполія — заўсёды дрэнна. Пасьля пашырэньня Эўразьвязу намі пачалі цікавіцца іншыя краіны, якія не мяжуюць з намі, — і гэта станоўчы вынік. Але пакуль што гэта не ператварылася ў сур’ёзны стратэгічны падыход да Беларусі. Мы больш дасягнулі праз кампанію салідарнасьці зь Беларусьсю. Кіраўніцтва Польшчы, Літвы, Латвіі, Чэхіі, Славакіі ня можа не заўважыць людзей, якія кожны месяц 16‑га патрабуюць свабоды для Беларусі, свабоды для палітвязьняў. Я спадзяюся, што праз грамадзянскую супольнасьць, праз мас‑мэдыі, якія на нашым баку, мы здолеем паўплываць на палітыку і Эўразьвязу як арганізацыі, і асобных краінаў.

Украіна сёньня перажывае складаны пэрыяд. Безумоўна, мы ўсе былі ў захапленьні ад рэвалюцыі, сёньня мы ўсе бачым гэтыя складанасьці. Часткова яны аб’ектыўныя, ёсьць і суб’ектыўныя. Пакуль што ўва Ўкраіны таксама няма палітыкі ў дачыненьні да Беларусі, яна сябе яшчэ няўпэўнена адчувае. Але былі нейкія крокі, якія дэманстравалі, што ўкраінская роля можа быць больш важкай. Факт, што Ўкраіна падтрымала рэзалюцыю Камісіі ААН па правах чалавека ў 2005 годзе, нэгатыўную для беларускага рэжыму. Украінская дзяржава зрабіла гэта ўпершыню! Потым пачаліся незразумелыя выказваньні, што «мы павінны будаваць адносіны і з гэтым рэжымам, шмат залежыць ад гандлёва‑эканамічных стасункаў...». Хацелася б бачыць больш прынцыповае стаўленьне Ўкраіны да сытуацыі ў Беларусі, таму што гэта, відавочна, будзе вельмі моцная падтрымка. Я б не сказаў, што яе можна будзе параўнаць з уплывам Расеі на Беларусь, але ў дадатак да Эўразьвязу яна можа стварыць пэўны балянс.

Уладзімер Улаховіч

Палітыку суседніх дзяржаваў ацэньваю таксама як традыцыйную, хоць і ў новых, больш адэкватных, больш прымальных формах.

Валеры Фралоў

Думаю, што і ў прыбалтаў, і ў палякаў, і ва ўкраінцаў сваіх праблемаў вышэй даху. Вельмі многа! Напэўна, у першую чаргу іх цікавяць свае праблемы. Мне здаецца, праблемы Беларусі іх цікавяць у той ступені, у якой мы на іх можам адмоўна ўплываць. Здорава мы на іх паўплываць ня можам, таму мы іх асабліва і не цікавім. Можа, у нейкай ступені цікавіць Беларусь літоўцаў і палякаў — ня просты народ, а менавіта палітыкаў, якія там існуюць. Іх цікавіць Беларусь, таму што свае інтарэсы Заходняя Эўропа і Злучаныя Штаты спрабуюць рэалізаваць праз гэтыя краіны. То бок гэта цікавіць пэўных палітыкаў.

Можа, Беларусь цікавіць яшчэ з пункту гледжаньня, каб мець тут прадказальную ўладу, якая кіравалася б такімі ж прынцыпамі, як і яны, каб яны не чакалі нейкага падвоху. Вось Адамкус сказаў, што Беларусь хоча напасьці на Літву, — гэта нейкі амэрыканскі падыход (ён жа ўсё‑такі амэрыканец, шчыра кажучы)... Каб у іх нават думкі не ўзьнікала, што мы ім можам нейкую гадасьць учыніць! Каб тут была разумная транзытная краіна, са сваімі традыцыямі, зь нейкімі сваімі асаблівасьцямі.

Іх цікавіць, каб мы былі разумнымі і кіраваліся тымі самымі жыцьцёвымі нормамі і прынцыпамі, якімі карыстаюцца яны. На жаль, у нас цяпер трохі іншыя прынцыпы.

Эканамічныя стасункі яны разьвіваюць, таму што ім гэта выгадна. Мабыць, гэта правільны прынцып: калі табе выгадна зь некім супрацоўнічаць, то складзіце намаганьні, каб атрымаць узаемную выгаду, — і на здароўе!

Літва больш блізкая да Беларусі. Я там служыў, быў і ў Латвіі. Нешта нас усё‑такі з таго даўняга часу трошкі зьвязвае. Пасьля выхаду з СССР Латвія і Эстонія больш жорстка вырашалі праблемы, зьвязаныя з расейцамі, а ў Літве нашмат мякчэй усё было. Ну, у Літве і прасьцей, таму што ў іх усё‑такі 80% літоўцаў жыве. Вядома, у латышоў і эстонцаў, дзе расейцаў і расейскамоўных было даволі шмат, былі праблемы захаваньня сваёй нацыі.

Станіслаў Шушкевіч

Вы мне задаяцё такое пытаньне, на якое мне хочацца адказаць так, як Талстой адказаў на пытаньне пра кароткі зьмест Вайны і міру: я карацей не магу.

З Украінай праблем няма: у нас беды аднолькавыя, толькі ўкраінцы сьпяваюць лепш за нас і беляць свае мазанкі лепей за беларусаў. Мы гаспадарым, можа, лепей за іх на зямлі. Але яны цешацца нашым посьпехам, і мы — іхнім. Тут няма праблемаў, бо мы аднолькава пакрыўджаныя многа разоў былі.

Цяпер што да палякаў. Я часамі працую ў Польшчы і вельмі ўдзячны гэтай краіне і таму, што ў ёй адбылося. Але калі я ў 1974 г. працаваў у Ягелёнскім унівэрсытэце і пачынаў гаварыць пра Беларусь, мне — «крэсы всходне»: гэта значыць, іх усходнія рэгіёны, якія ў іх забралі. Вось так яны разумелі Беларусь. І многа часу спатрэбілася, каб яны ўсьвядомілі, што гэта ня так. Сёньня большасьць усьведамляе — дарэчы, дзякуючы апошнім 15—16 гадам нашага існаваньня. І мне здаецца, так як Польшча сама стала на шлях дэмакратыі, у іх і стаўленьне да нас стала нармальным, дэмакратычным. Яны хацелі б мець тут дэмакратычную дзяржаву. Тая недасьведчанасьць, якая была ня ў простых людзей — заўважце! — а ў прафэсуры Ягелёнскага ўнівэрсытэту ў Кракаве, сярод якой я працаваў, была ад неўсьведамленьня таго, што ў нас агульная гісторыя, што мы мелі агульную фэдэратыўную дзяржаву. Што Вялікае Княства Літоўскае спачатку было беларускай дзяржавай, а пасьля супольнай дзяржавай двух народаў. Савецкі час і расейскае панаваньне ў Польшчы прытупілі гэтае разуменьне. Я сёньня гляджу на Польшчу як на краіну, якая лепей за ўсіх разумее, што адбываецца ў Беларусі, і больш за ўсіх хоча нам дапамагчы, у межах сваіх магчымасьцяў — дапамагае.

Мы павінны ўладкоўваць сваё жыцьцё самі і браць найлепшыя ўзоры: ёсьць што браць і ў Расеі, у Літве, Польшчы, Латвіі і Ўкраіне. Але 95% павінна быць уласнага.

Усевалад Янчэўскі

Палітыку суседніх дзяржаваў расцэньваю як сьмешную. Польшча, Літва, Латвія крычаць: бі Лукашэнку, даеш дэмакратыю! Але палітычныя санкцыі і фінансавая дапамога апазыцыі рэальнай шкоды Беларусі не нанясуць.

Шкоду (значную, але не сьмяротную) маглі б нанесьці толькі эканамічныя санкцыі. Але самае сьмешнае, што калі б такое пытаньне раптам паўстала, то і Польшча, і Літва, і Латвія грудзьмі леглі б, каб не дапусьціць такіх санкцыяў. У выніку іх увядзеньня гэтыя краіны панесьлі б страты значна большыя, чым Беларусь. У эканамічных сувязях зь Беларусьсю яны зацікаўленыя нават больш, чым Расея. І ў гэтых адносінах яны будуць першымі абаронцамі цяперашняй беларускай улады.

Тое самае можна сказаць і пра Эўропу. Калі вам не падабаецца рэжым, то перад тым, як спрабаваць зьмяніць яго, ацаніце свае рэсурсы. Калі вы ня можаце гэтага зрабіць, дык навошта спрабаваць? Калі ў вас ёсьць лішнія грошы, дык навошта аддаваць іх нашай апазыцыі? Аддалі б нашым чарнобыльцам. Ці ўвогуле — пакінулі б сабе, зэканомілі б. Навошта ставіць сябе ў недарэчнае становішча?

Хацеў бы сказаць пра «каляровыя рэвалюцыі». На Майдан у Кіеве выйшаў электарат, які ў нас галасаваў бы за Лукашэнку. На Майдан выйшлі людзі, каб выказаць нездаволенасьць карупцыяй, нізкім узроўнем жыцьця — усім тым, чаго ў Беларусі няма. Мне дзіўна чуць, калі гавораць, што ўсё гэта зрабілі амэрыканцы, на амэрыканскія грошы. На самай справе амэрыканцы проста «асядлалі момант». Людзі, якія перабольшваюць ролю Амэрыкі ў «каляровых рэвалюцыях», проста ліюць ваду на млын амэрыканскага агітпропу: яны пераконваюць усіх навокал ва ўсёмагутнасьці Амэрыкі. Такім чынам, яны самі працуюць на міт аб амэрыканскай усёмагутнасьці. На Майдане былі ня купленыя людзі — там былі людзі, якія шчыра абурыліся сваім становішчам, кланамі, што правілі краінай. Але іх ашукалі!

Чаго патрабаваў Майдан? Сыходу карумпаванай, кланавай улады. Чаго патрабавалі грузіны на плошчы? Гарачай вады, цяпла, сьвятла ў дамах. Да адчаю іх давяла галеча.

Таму прыход да ўлады «аранжавых» і Саакашвілі — гэта ня змова ЦРУ, а вынік палітыкі Кучмы і Шэварднадзэ (дарэчы, зусім праамэрыканскіх дзеячаў). Гэта вынік «рыначных», псэўдалібэральных (называйце іх як хочаце) рэформаў. І кучмаўская Ўкраіна, і Грузія за Шэварднадзэ праводзілі ў сябе палітыку ПРАМА ПРОЦІЛЕГЛУЮ той, якую вёў у нас Лукашэнка. У выніку яны атрымалі майданы, а ў нас усё ціха і пасьпяхова.

І менавіта таму мітусьня амэрыканцаў у Кіеве і Тбілісі дала эфэкт, а ў Менску выйшаў пшык.