Лісты Гэніка Лойкі

2-2005
" да Зьместу "

палеміка • аналітыка • крытыка • эсэістыка • літаратура • рэцэнзіі

палеміка

Мінулыя нумары:

   ARCHE (1’2005)
   ARCHE (5’2004)
   ARCHE (4’2004)
   ARCHE (3’2004)
   ARCHE (2’2004)
   ARCHE (1’2004)

   ARCHE (6’2003)
   ARCHE (5’2003)
   ARCHE (4’2003)
   ARCHE (3’2003)
   ARCHE (2’2003)
   ARCHE (1’2003)

   ARCHE (3’2002)
   ARCHE (2’2002)
   ARCHE (1’2002)

   Скарына (6’2001)
   ARCHE     (5’2001)
   Скарына (4’2001)
   Скарына (3’2001)
   ARCHE     (2’2001)
   Скарына (1’2001)

   ARCHE     (9’2000)
   Скарына (8’2000)
   ARCHE     (7’2000)
   Скарына (6’2000)
   ARCHE     (5’2000)
   Скарына (4’2000)
   ARCHE     (3’2000)
   Скарына (2’2000)
   ARCHE     (1’2000)

   ARCHE (4’1999)
   ARCHE (3’1999)
   ARCHE (2’1999)
   ARCHE (1’1999)

   ARCHE (1’1998)

Ліст да спадара Сямёна Букчына

Здаўна я прыглядаўся да Вашай публіцыстыкі. Вельмі прыемна было знайсьці Вашу думку ў «Свабодзе» і «Нашай Ніве». Калі мне трапіў у рукі «ARCHE» № 5 (34), я прагна вышукаваў Ваша прозьвішча ў адказах на анкету. Але, на жаль, пасьля пары адказаў Вы зьбіліся на прыкрую лаянку. Вас абурае, што гэтыя, здавалася б, інтэлігентныя нацыяналісты не разумеюць элемэнтарнай схемы: сьпярша трэба «стварыць нармальнае жыцьцё, у якім годнае месца – не экзатычнае, а нармальнае – зойме нацыянальная мова». Складваецца ўражаньне, нібы Вы паднялі народ на стварэньне «нармальнага жыцьця». А тут уварваліся нацыяналісты са сваім «Законам аб мовах» і такім чынам «прайгралі краіну, будучыню». Я ня бачу залежнасьці між нармальным жыцьцём і разумным стаўленьнем да мовы. Гэта як у показцы. Прапаршчык зьвяртаецца да інтэлігентаў: «Если вы такие умные, почему же строем не ходите?» Бізнэсовец пераклаў гэту показку на свой капыл: «Калі вы такія разумныя, дык чаму такія бедныя?» Хрысьціянін сказаў бы: «Калі ты такі разумны, напісаў цэлую дысэртацыю па Бібліі, чаму ж у Бога ня верыш?» Ну а мне, апантанаму нацыяналісту, карціць спытацца так: «Шаноўны спадар Сямён! Калі Вы такі разумны, дык чаму да гэтай пары не перайшлі цалкам на беларускую мову?»

У разумным, годным, сытным жыцьці Амэрыкі ацалелыя мовы індыянаў займаюць «натуральнае» (прыроднае) месца рэзэрвацыі. Дарэчы, хачу яшчэ спыніцца на слове «натуральнае», якое Вы ўжываеце. Яно занадта шматсэнсавае, каб ім штосьці тлумачыць. Напрыклад, я яго прачытваю як «пануючае», «нармалёвае» месца для беларускай мовы. Але ж вы ўкладалі ў гэтае слова свой сэнс – натуральны выбар чалавека размаўляць без прымусу на той мове, на якой лічыць патрэбным. Але азірніцеся навокал – выбар зроблены, наша мова ўжо сёньня займае «натуральнае» месца. І дзеля гэтай мэты адпадае патрэба стварыць «годнае, чалавечае жыцьцё». Я ўжо цяпер – у гэтай нягоднай краіне – размаўляю толькі па-беларуску. А Вы ня будзеце так размаўляць нават забіўшы апошні цьвік у будаўніцтве раю на Беларусі. Ці ня так?

Ліст да спадара Данілы Жукоўскага

Мне блізкая Ваша пазыцыя ў дыскусіі зь Юр’ем Дракахрустам («ARCHE» № 5). Бо я – нацыяналіст. Але Вы пацьвердзілі словы свайго апанэнта, што «беларускі нацыяналізм гаворыць па-расейску».

Калісьці на пачатку 80-х мінулага стагодзьдзя ў нас на «Майстроўні» таксама былі дыскусіі – на якой мове размаўляць. Вінцук Вячорка прапанаваў быў такую сытуацыю, калі можна і нават трэба перайсьці на расейскую мову. Ты ляжыш на рэйках, на цябе нясецца цягнік. Адзінае, што яго можа спыніць – гэта расейская мова з тваіх вуснаў. Дык не марудзь, хутчэй прамаўляй ды заставайся жывым! З тых пор ужо 20 гадоў я пераконваюся ў Вінцуковай рацыі – сапраўды, такіх сытуацыяў у жыцьці не бывае. За гэты час я бачыў розныя адносіны да мовы: і спагадныя, і пару разоў варожыя. Але ніколі (за выключэньнем службы ў савецкім войску) не было патрэбы пераходзіць на расейскую мову. Ніколі.

Мяне зьдзіўляе пазыцыя маладога пакаленьня. Пакаленьня, якое ў шушкевіцкую адлігу навучалася ў школе, выдатна авалодала беларускай мовай і не гаворыць ёю. Адзін юнак у пэўным сэнсе адказаў на гэтае пытаньне. Было гэта, калі мы рыхтавалі чарговы пленэр «Lehiendy ź piasku». Я сабраў быў хлопцаў і тлумачыў ім найсьвяцейшую мэту, што трэба абараняць родную мову. Міма праходзіла прыгожая дзяўчына. Адзін з маіх хлопцаў адхіліўся ад нас і пайшоў да яе знаёмцца, прычым па-расейску, як я пачуў здалёк.

– Чаму па-расейску? – пытаюся.

– Ну як чаму? – кажа, хаваючы вочы. – А раптам яна не захацела б са мной, беларусам, знаёміцца і...

– І абарваўся б твой род ня зямлі. Што ж, гэта высокая прычына, каб пакінуць мову нашу беларускую.

Спадар Даніла! Вы таксама размаўляеце на роднай мове ў мінімальным аб’ёме. Можа, Вам ня цяжка было б распавесьці мне пару тыповых выпадкаў з Вашага асабістага жыцьця (з той часткі, якую можна было б назваць «максымальным аб’ёмам»), калі маўленьне па-беларуску пагражала Вашаму жыцьцю, здароўю, кашальку ці якімсьці іншым вышэйшым каштоўнасьцям, дзеля ўратаваньня якіх Вы былі вымушаныя перайсьці на расейшчыну.

Ну што, знайшлі такі выпадак, калі была патрэба і магчымасьці, каб зьнішчыць родную мову? Значыць, такі факт сьведчыць толькі пра адно – беларуская мова мае патрэбу і магчымасьць быць зьнішчанай. Навошта тады дыскусія з Дракахрустам? Напэўна, дзеля таго, каб шчыра выказаць мне спачуваньні з нагоды немінучай сьмерці маёй беларускай мовы. Бо для Вас яна ня ёсьць сьвятыняю безумоўнаю.

Прынамсі, у адным я згодны з Дракахрустам – вайна ідзе (калі хочаце, называйце гэта канкурэнцыя, асыміляцыя ці інш.). Мая Вам парада: не вылазьце на бруствэр, там і свая куля можа зачапіць, а займіце ясную баявую пазыцыю ў акопе.

Гэнік Лойка

Пачатак Навіны Форум Пошук Аўтары Цалкам Іншае

№ 2 (36) - 2005

да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ


A R C H E		П а ч а т а к	^{№ 2 (36) - 2005}