Адамовiч Антон. Да гiсторыi беларускае лiтаратуры. – Менск: Выдавец IП Зьмiцер Колас, 2005. – 1464 с.

Якою была б наша лiтаратурная навука сёньня, калi б мы своечасова пазнаёмiлiся з творчасьцю Антона Адамовiча! Удзельнiк i вiдавочца падзеяў, якiя сёньня ўспрымаюцца як легендарныя, ён, маючы ад прыроды ўнікальную памятлівасьць, цікаўнасьць і неабыякавасьць, сваiмi згадкамi пра яшчэ тады жывых i дзейных Купалу i Коласа, Дубоўку i Пушчу, Бабарэку i Калюгу, Арсеньневу i Салаўя ўводзiць нас у рэальную атмасфэру 1920-х – 1940-х гг. У выніку ягоных навукова-крытычных экзэрсісаў ствараецца аб’ектыўнае ўяўленьне аб паралелаграме тэндэнцыяў, зь якiх вырастала раўнадзейная беларускай гiсторыi.

Вялiзазная тамiна пясочна-сонечнага колеру, нягледзячы на свой аб’ём, тым ня менш ня здолела ўвабраць усяго апублiкаванага Антонам Адамовiчам за жыцьцё. Дый тое, што ўвайшло ў зьмест, нераўназначнае. Сам Адамовіч (спадзяюся, у гэтай рэцэнзіі яго ня зблытаюць ні з Адамовічам Алесем, дзяржаўным дзеячам, ні з Адамовічам Алесем, празаікам і публіцыстам, хаця ў іменным паказьніку ёсьць невялічкая накладка) ужываў архітэктурныя аналёгіі, а таму выява франтону Парфэнону, зьмешчаная на вокладцы дызайнэрам, сымбалічная.

Як вядома, калянада храму багіні Афіны, у адрозьненьне ад калянады менскага Палацу прафсаюзаў, хавае ў сабе дасьціпную хітрасьць архітэктараў: ад бюракратычнай паныласьці відарыс ратуе тое, што калёны знаходзяцца на рознай – хоць гэта і цяжка заўважыць – адлегласьці адна ад аднае. Тое самае льга сказаць і пра рознага памеру і зьместу крытычныя рэфлексіі аўтара кнігі: пэўная несымэтрычнасьць пакідае адчуваньне натуральнасьці і жывой прасторы.

Бадай, галоўнае ўражаньне ад прачытанага – гэта аптымiстычная выснова, што наша творчая элiта ня толькi адэкватна, але i своечасова рэагавала на зьменлiвыя варункi гiстарычнага лёсу i ў адраджэнскiя часы, i ў часы ўзвышэнства. Iншая рэч, што вынiкi тае этычна-эстэтычнае рэакцыi даходзяць да нас з жахлiвым у эпоху масавых камунiкацыяў спазьненьнем, якое занадта дорага каштуе нацыi. Кожны раз, калi ўзьнiкае найменшая магчымасьць самавыявiцца, мы вымушаны зноў i зноў пачынаць з таго, на чым спынiўся наш рух да свабоды. Антон Адамовiч лiчыў, што з «узвышэнства», i меў рацыю.

Як меў, дарэчы, рацыю і Міхаіл Бахцін (постаць невыпадковая, бо таксама пачынаў у памятныя 1920-я гг.), цьвердзячы: «...усякі сапраўды істотны крок наперад суправаджаецца зваротам да пачатку («адпачатковасьць»), дакладней, да абнаўленьня пачатку. Ісьці наперад можа толькі памяць, а не забыцьцё».

Антон Адамовiч адпачатку актыўна шукаў мову апiсаньня, тоесную мове аб’екту дасьледаваньня, безь якое немагчымае i нават заганнае любое дасьледаваньне ў гуманiтарыстыцы. Адшукаў надзвычай хутка, i гэта ня дзiва было ў тыя часы: лiтаратура i навука аб лiтаратуры шпарка маладзела, літаратурныя дэбютанты назаўтра прачыналіся геніямі, працэс паскарэньня набiраў, як у сынхрафазатроне, небывалую, хоць і зьменлівую, хуткасьць.

На фоне першых вучнёўскiх спробаў (водгукаў на творы В. Маракова, А. Барычэўскага, Я. Коласа, М. Багдановіча, П. Труса), дзе крытычнае чытаньне тэкстаў, вiдавочна, не адпавядала мэтаду iнтэрпрэтацыi, а глыбiнныя сэнсы i прырода вобразнай мовы гэтых тэкстаў нагадвалі аб сабе, хутчэй, у агаворках, гэта асабліва заўважаецца. Уражліва аб’ёмны, як для 18-гадовага юнака, студэнта Белпэдтэхнікуму, і надзвычай зьмястоўны артыкул пра М. Гарэцкага альбо «спроба манаграфii аб творчасьцi» дэманструе ўрачыстасьць навуковай мэтадалёгii і вырашальную ролю надзеленага Божым дарам крытыка.

Чаму М. Гарэцкі? З успамінаў вядома, што будучы «аб’ект дасьледаваньня» адгаворваў маладога крытыка ад задумы, маючы на ўвазе менавіта адсутнасьць падставовае мэтадалёгіі. Магчыма, што ў аснове дзёрзкага замаху таго была спаборніцкая жарсьць, якая прыцягвае аднаго ездака на ровары да другога, хаця абодва знаходзяцца на прыстойнай адлегласьці і яшчэ могуць пазьбегнуць сутыкненьня (калі выкарыстоўваць аналёгію Л. Талстоя).

У артыкуле «Да пабудовы навуковае гісторыі беларускае літаратуры» Адамовіч згадваў словы Гарэцкага пра тое, што «выхад ягонае кнігі Р. Зямкевіч спаткаў як свайго роду асабістую абразу, уважаючы, што першую гісторыю беларускае літаратуры мог напісаць толькі ён...». Прагаворка? Так.

Але Адамовіч, па натуры амбіцыйны гулец, які прэтэндаваў – і небеспадстаўна («хадзячая энцыкляпэдыя») – на першынство, старанна аберагаў рэпутацыю ўсяведа і ні ў што ня ставіў савецкае літаратуразнаўства, мог не на жарты ўстурбавацца. Да яго, пэўна, дайшло, што навукоўцы Інстытуту літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук БССР завяршаюць працу над 4-томнай «Гісторыяй беларускай літаратуры» (дакастрычніцкай і савецкай), якая неўзабаве пасьля ягонага артыкулу пачала выходзіць з друку і была калектыўным плёнам кароткага пэрыяду ажыўленьня беларускага культурнага жыцьця ў 1950-я – 1960-я гг., нягледзячы на ўсе свае сёньня бачныя недахопы, пралікі і хібы.

Антон Адамовіч, як ніхто іншы на эміграцыі, быў блізкі да стварэньня менавіта навуковай гісторыі нацыянальнай літаратуры. Яго нібыта суб’ектыўная і падкрэсьлена асабістая зацікаўленасьць тым ці іншым літаратарам тлумачылася ягоным выразным бачаньнем архітэктуры будучага Парфэнону гісторыі беларускае літаратуры. Клясычную зграбнасьць санэту ён менавіта так і апісваў: два прастакутнікі катрэнаў і два трыкутнікі тэрцынаў.

У аўтабіяграфіі Адамовіч скардзіўся:

Цяпер працую над гісторыяй Беларусі да XIX ст., але абставіны жыцьця ДП не дазваляюць аддацца ёй як належыць, таксама як і абставіны беларускага эміграцыйнага друку не даюць ніякіх надзеяў на апублікаваньне бліжэйшым часам таго, што ўжо ёсьць у рукапісах, асабліва большых агульных працаў («Гісторыя беларускае літаратуры», «Спроба нарматыўнае граматыкі беларускае літаратурнае мовы», «Гісторыя беларускага нацыянальнага руху», «Гісторыя Беларусі XVI–XVIII стст.»).

У іншым месцы Адамовіч разважаў пра адсутнасьць інстытуцыйных структураў, якія маглі б пазьбегнуць непазьбежных хібаў вядомых спробаў напісаньня абагульняючых працаў з гісторыі літаратуры ў сталінскія часы, сярод якіх фальсыфікацыі, сацыялягізацыя, палітызацыя, замоўчваньне імёнаў, твораў, цэлых пэрыядаў гісторыі, нэгатыўных момантаў, правінцыйнасьць, непрафэсіяналізм i інш. Менавіта ўсё тое, што зноўку паўтараецца сёньня, калі са школьных і ўнівэрсытэцкіх праграмаў зьнікаюць імёны і творы, мастацкія зьявы, якімі іншая літаратура і культура ганарыліся б як сваім дасягненьнем. А ў выніку гэтае пакрокавае рэакцыі, як піша В. Булгакаў, укладальнік, аўтар прадмовы і камэнтароў, мы прачынаемся з адчуваньнем, што жывём у іншай краіне. У краіне, дзе няма Антона Адамовіча, Натальлі Арсеньневай, Алеся Салаўя, Масея Сяднёва... Як нядаўна не было Алеся Гаруна, Максіма Гарэцкага, Уладзімера Жылкі, Лукаша Калюгі, Тодара Кляшторнага, Андрэя Мрыя... Сьпіс бясконцы.

Атрымалася выданьне, якое адпавядае сваёй назьве «Да гісторыі беларускае літаратуры». Маецца на ўвазе не дадатак да будучай акадэмічнай 4-томнай (у 5 кнігах) «Гісторыі беларускай літаратуры ХХ стагодзьдзя», а матэрыялы, навуковая канцэпцыя, вэрыфікаваная мэтадалёгія, гістарычна-літаратурныя і тэарэтычна-тэксталягічныя камэнтары да ўласнай ненапісанай гісторыі. А згаданая акадэмічная гісторыя толькі б выйграла, калі б мела перад сабой літаратуразнаўчыя распрацоўкі і крытычныя рэфлексіі Адамовіча.

Лёс літаратурнай навукі зьвязаны найперш з паняцьцямі «чытаньне» (у мадыфікаваным варыянце Р. Барта – «запаволенае чытаньне», «эротыка тэксту») і «інтэрпрэтацыя». Мала хто ўмеў чытаць тэксты так, як Адамовіч, бачыць у іх нешта самадастатковае і ў той жа час знаходзіць выяўленьне духу гісторыі, эпохі, вышукваць канстытутыўныя супярэчнасьці і перадаваць на мове паняцьцяў сваё разуменьне прачытанага і зразуметага. Сапраўды, талент крытыка больш рэдкі, чым талент паэта ці празаіка. Меў рацыю клясык дэканструкцыі Поль дэ Ман, калі сьцьвярджаў: «Крытыка ёсьць мэтафарай акту чытаньня, і гэты акт невычарпальны». Праблемы пачынаюцца не тады, калі зьдзяйсьняецца працэс «чытаньня», а тады, калі ўзьнікае патрэба растлумачыць чытачу тое, што сам крытык зразумеў, як ён інтэрпрэтаваў прачытанае.

Праблемы заключаюцца ў мэтадалёгіі дасьледаваньня. Афіцыёз, прадстаўлены ў кнізе асобамі с. Куніцкага і А. Канакоціна, калі згадваць адно гэтыя прозьвішчы, лёгка і хутка вызначыў, што мэтад, ужываны Адамовічам, «суб’ектыўна-ідэалістычны», а яго артыкулы ёсьць «адлюстраваньнем буржуазнай нацыянал-дэмакратычнай ідэалёгіі». Насамрэч улюбёным мэтадам узвышэнскага крытыка Адамовіча быў мэтад культурна-гістарычнай школы, які, на яго погляд, «адпавядаў задачам нацыяналістычнага літаратуразнаўства». Менавіта таму ён так ахвотна, пачынаючы з манаграфіі аб творчасьці М. Гарэцкага, спасылаўся на аўтарытэт лідэра згаданай школы г. Тэна, які настойліва суадносіў літаратурныя творы з «агульным станам розуму і нораваў навакольнага асяродзьдзя», «з пэўнымі плынямі ў сфэры думкі і маралі», з «народным духам».

Свае імпульсы атрымаў Адамовіч ад «біяграфічнага мэтаду» Ш. А. Сэнт-Бёва, псыхалягічнага падыходу Дз. Аўсяніка-Кулікоўскага, гермэнэўтыкі, абгрунтаванай філёзафам В. Дылтэем, параўнальнага літаратуразнаўства, закладзенага ў працах П. ван Тыгема... Мэтадалягічны ўзровень, дасягнуты папярэднікамі ў беларускай крытыцы – с. Палуянам, М. Багдановічам, А. Луцкевічам, М. Гарэцкім, А. Бабарэкам – дазваляў Антону Адамовічу сынтэзаваць у адно цэлае ўсе магчымыя ўплывы і крытычна ацэньваць магчымасьці «дыялектычна-матэрыялістычнага мэтаду» зь ягоным сацыялягізмам.

Антон Адамовіч – сапраўдны майстар крытычнай інтэрпрэтацыі творчасьці беларускіх клясыкаў. Сьвядома абраны ім мэтад, лепш сказаць, пункт гледжаньня на літаратуру, дазваляў вычытваць глыбінныя сэнсы мастацкага тэксту, адэкватна разумець прыроду мастацкай мовы, «прагаворвацца» аб тых унутраных супярэчнасьцях пісьменьніцкага сьветаадчуваньня, аб якіх часта не здагадваецца і сам пісьменьнік. Чытаючы найбольш праніклівыя старонкі артыкулаў, прысьвечаных творчасьці беларускіх клясыкаў, міжволі заўважаеш, як у працэсе інтэрпрэтацыі зьнікае сам аўтар дасьледаваньня і вырастае на ўвесь рост аб’ект яго крытычнай увагі. Знаходзячыся ў звычайнай для эмігранта экзыстэнцыі, якая дыктуе свае правілы паводзінаў у сьвеце і ў выніку суб’ектывізуе, адчужае, дэфармуе рэальны малюнак быцьця, крытык урэшце выбірае як адэкватны досьвед жыцьця ў Вялікім Часе (у разуменьні гэтага паняцьця М. Бахціным), набыты і выяўлены ў мастацкіх творах Я. Купалам, Я. Коласам, М. Гарэцкім, А. Гаруном, У. Дубоўкам, Я. Пушчам, У. Жылкам, Л. Калюгам, Н. Арсеньневай, А. Салаўём.

Палемічнае поле беларускай літаратуры, на якое ўзышоў у канцы 1920-х гг. А. Адамовіч, структуравалася на аснове яго асабістага жыцьцёвага досьведу, досьведу маладога беларуса, які надзвычай рана, яшчэ падлеткам, адчуў і асэнсаваў сваю нацыянальную прыналежнасьць, прыняў як наканаваньне свой ахвярны лёс, уласьцівы лёсу прадстаўніка любой «малой», занядбанай, загнанай нацыі. Сюжэт ягонага жыцьця стаў сюжэтам ягонае літаратурна-крытычнае творчасьці.

Можна ў гэтым выпадку пагадзіцца з фармулёўкай В. Булгакава: «Для Адамовіча працэс ператварэньня нацыянальнай літаратуры з каталізатара нацыянальнай сьвядомасьці ў адзін з сымбалічных падмуркаў каляніяльнага панаваньня, які прытупляе нацыянальныя пачуцьці і зьнеахвочвае да свайго, быў асноўнай падзеяй у гісторыі беларускага пісьменства ХХ ст.». Сам Адамовіч гэты ланцуговы працэс назваў словам «саветызацыя», якое асэнсоўваецца як паняцьце, адпачатку супастаўнае паводле сэнсавага напаўненьня з паняцьцем «нацыяналізацыя», а ў афіцыйным варыянце «беларусізацыя» і «карэнізацыя». Менавіта гэты стрыжнявы сюжэт беларускай гісторыі ХХ ст. найбольш уражліва апісаны, узноўлены, асэнсаваны ў кнізе А. Адамовіча. Асабісты экзыстэнцыйны досьвед аўтара ўрэшце заключыў своеасаблівую канвэнцыю з адцягненым досьведам літаратурнай навукі, з мэтадалягічнымі канцэпцыямі.

Антон Адамовіч знаходзіцца сярод найлепшых нашых літаратурных крытыкаў і навуковых дасьледнікаў ХХ ст. Міжволі напрошваюцца літаратурныя паралелі паміж двума выбітнымі Адамовічамі, Антонам і Алесем. Але ня правам аднаго і таго ж прозьвішча альбо асабістых кантактаў: падчас сэсіі ААН у 1982 г. яны мелі кароткую сустрэчу, прынамсі, высьветлілі, што ня родзічы. Абодва Адамовічы прычыніліся да вывучэньня творчасьці М. Гарэцкага. Менавіта Гарэцкі дае магчымасьць зрабіць адно супастаўленьне.

Вялікі, расьцягнуты на шэсьць нумароў часопісу «Ўзвышша», артыкул Антона Адамовіча «Максім Гарэцкі (Спроба манаграфіі аб творчасьці)» апублікаваны ў 1928 г. Гарэцкі яшчэ толькі зьбіраўся пісаць раман-эпапэю «Крыж»: пасьпеў аб’яднаць з дапамогай галоўнага героя Лявона Задумы некалькі аповесьцяў. У тым ліку і аповесьць «Ціхія песьні», дапрацаваную і выдадзеную ў 1930 г. пад новай назвай «Ціхая плынь». Не былі напісаны пакуль што раманы «Віленскія камунары» і «Камароўская хроніка». Не існавала дзёньнікавых запісаў пад умоўнай назвай «Скарбы жыцьця». Невядомая была будучыня пісьменьніка і яго твораў.

Раман-дасьледаваньне «Браму скарбаў сваіх адчыняю» Алесь Адамовіч апублікаваў у 1975 г., уважліва пазнаёміўшыся зь сямейным архівам Гарэцкіх, запісаўшы ўспаміны Гаўрылы Гарэцкага, брата празаіка, і Галіны Гарэцкай, дачкі, дакладней, маючы перад сабою ўвесь абсяг творчай спадчыны М. Гарэцкага. Зразумела, што самі час і літаратура дазвалялі дасьледніку і нават змушалі яго сілаю свайго абноўленага гістарычнага і эстэтычнага патэнцыялу выказваць тое, чаго са зразумелых прычынаў ня мог сказаць Антон Адамовіч. Напрыклад, Антон Адамовіч ня змог належным чынам ацаніць мастацкае адкрыцьцё Гарэцкага, зьдзейсьненае ў сфэры дакумэнталістыкі, і аднёс аповесьць «На імпэрыялістычнай вайне» да «пераходнага пэрыяду» ў творчасьці празаіка. Што змог Алесь Адамовіч, якому сам Бог загадаў гэта зрабіць як аднаму з аўтараў дакумэнтальнай кнігі народных лёсаў «Я з вогненнай вёскі...».

Аднак жа і Алесь Адамовіч ня мог адкрыта разважаць пра выяўленьне нацыянальнай ідэі ў творчасьці М. Гарэцкага, што мог яшчэ ў канцы 1920-х Антон Адамовіч. У пачатку 1970-х гг. маскоўская супрацоўніца часопісу «Вопросы литературы» на маю прапанову напісаць артыкул па праблеме нацыянальнага характару, азірнуўшы пранізьліва прысутных супрацоўнікаў тагачаснага сэктару тэорыі літаратуры акадэмічнага Інстытуту літаратуры, сярод якіх знаходзіўся і Алесь Адамовіч, стрымана адказала, што гэтая праблема ўжо вырашана (мела на ўвазе ўсесаюзную дыскусію па пытаньнях нацыянальнага і інтэрнацыянальнага на старонках маскоўскіх часопісаў «Вопросы истории» і «Дружба народов»). Дарэчы, і праз 10 гадоў гэтая «вырашанасьць» вострай і балючай праблемы адгукнулася купюрамі ў 4-томным Зборы твораў М. Гарэцкага (часткова запоўненых эксклюзіўнай публікацыяй М. Мушынскага, зь якой бачна, што не памылісься, калі замест купюраў напішаш словы «маскаль», «маскалі» і інш.).

Нягледзячы на «маўчаньне, глухое маўчаньне» літаратурнай крытыкі, «мнагазначнасьць» якога зразумелая, Антон Адамовіч сьпяшаўся «прычыніцца да тэй канечнасьці літаратурна-археалягічных раскопак у будучыні», «вынахаду і пераацэнкі гэтага пісьменьніка ў наступным», што выпала на долю ўжо Алеся Адамовіча.

Менавіта ў першай сваёй буйной публікацыі Антон Адамовіч вызначыў на ўсё астатняе жыцьцё цэнтральны сюжэт сваёй літаратурна-крытычнай дзейнасьці. Ён і ў гэтым выпадку выкарыстаў свой улюбёны прыём: параўнаў архітэктоніку першага зборніка М. Гарэцкага «Рунь» з трохпавярховай будоўляй. На першым, тэматычным, паверсе знаходзяцца «пытаньні чыста сацыяльна-бытавыя», на другім – «праблемы, так сказаць, касмаганічна-гнасэалягічныя, вядомыя звычайна пад назовам «праклятых» пытаньняў», нарэшце, на трэцім – пісьменьнік «высоўвае на першы плян пытаньні нацыянальна-беларускія, характэрныя для эпохі нашага адраджэньня».

Адамовіч пагаджаецца з высновай В. Ластоўскага, што зборнік

«Рунь» – «ня зборнік апавяданьняў мляўка-стагнальных і не скалазубства зь вяскоўца, зь яго мазалёў і цемнаты, – гэта першы ў нашай літаратуры паэмат-трагедыя Маладой Беларусі. Першы голас беларускай, маладой, набалелай душы «на ўвесь сьвет, на Белу Русь».

З гэтае пары яго цікавіць у беларускай літаратуры яе трэці «тэматычны паверх», а менавіта нацыянальна-беларуская праблематыка, якую ён адсочвае зь віртуознай дапытлівасьцю ў творах Я. Купалы і Я. Коласа, У. Дубоўкі і Я. Пушчы, У. Жылкі і Л. Калюгі, Н. Арсеньневай і А. Салаўя.

На памяці драматычны эпізод з жыцьця тэкстолягаў акадэмічнага Інстытуту літаратуры пачатку 1970-х гг., калі вырашалася пытаньне, што рабіць з публікацыяй паэмы Я. Коласа «Сымон-музыка» ў 14-томным Зборы твораў. Зразумела было, што рэдакцыі паэмы – гэта канцэптуальна адрозныя творы і што радыкальныя зьмены маюць палітычны характар. У першай рэдакцыі гэта была паэма-трагедыя, эпіграфам да якой льга было паставіць радкі зь яе: «Колькі талентаў зьвялося, / Колькі іх і дзе ляжыць / Невядомых, непрызнаных, / Не аплаканых нікім, / Толькі ветрам адсьпяваных / Ў полі посьвістам пустым...». У трэцяй рэдакцыі (другая была нібыта ўкрадзена падчас вяртаньня паэта з Кіславодску, у чым А. Адамовіч сумняваўся) зьнікла ўсё, што супярэчыла ідэям «марксісцкага дэтэрмінізму», прыкметна адрэдагаваны трагедыйны напал, зьмяніліся на проста супрацьлеглыя нэгатыўныя ацэнкі акупантаў з Усходу, а фінал быў шчасьлівым, хаця і сымбалічна-туманным, з намёкам, што талент Сымона-музыкі ўрэшце будзе ацэнены. Супраць таго, каб зьмяшчаць нават у разьдзеле камэнтароў першапачатковы тэкст паэмы, рашуча, калі не сказаць агрэсіўна, як бы па праве духоўнага спадкаемцы Коласавай літаратурнай спадчыны, выступіў М. Лужанін, былы літаратурны сакратар, прыстаўлены ў такой якасьці да клясыка.

Невядома, ці дапамог бы навукоўцам А. Адамовіч, бліскучы крытычны аналіз якога рэдакцый паэмы быў проста недаступны, а, бадай, і не вядомы савецкім літаратуразнаўцам, ці, наадварот, нашкодзіў бы. Але зразумела, што адсутнасьць зьвестак пра публікацыі Адамовіча змусіла навукоўцаў ісьці па шляхах, ужо пройдзеных таленавітым папярэднікам. Нічога, акрамя марнаваньня сілаў, энэргіі і часу, гэтае мусовае «няведаньне» не прынесла.

Як і «няведаньне» ўсяго, што пісаў Антон Адамовіч пра 1920-я – 1940-я гг. у гісторыі беларусаў і беларускай літаратуры. Пра пэрыядызацыю нацыянальнай гісторыі. Пра адрозьненьне тэрмінаў «гісторыя літаратуры» і «літаратурны працэс». Пра «літаратурацэнтрызм» беларускай культуры. Пра лёс рукапісаў А. Рыпінскага. Пра «ажыўленства» і «ўзвышэнства». Пра «беларускую літаратурную рэвалюцыю» і «нацыянальны эрас». Пра «мангольскі праект» і «закулісную гісторыю». Пра «сацыялістычны рэалізм» і пра «эзопаву мову». Пра «кнігі з ключом» (livre б clef). Пра трагедыю Купалы, генія з геніяў. Пра шматлікія драмы талентаў, «невядомых, непрызнаных, неаплаканых нікім». Пра балючыя драмы талентаў «вядомых», але змушаных, замест таго, каб пісаць мастацкія шэдэўры, якія «ўбачаць вякі і народы», самае лепшае пісаць «дрындушкі», як гэта называў Купала, а самае горшае... А самае горшае – капаць катлаваны (у значэньні, якое ўкладваў у гэтае паняцьце А. Платонаў, аўтар аповесьці «Катлаван»), траляваць лес, класьціся замест шпалаў пад рэйкі (пра гэта пісаў паэт-вязень ГУЛАГу П. Пруднікаў у аповесьці-ўспамінах «Пекла»)…

А можа, меў рацыю У. Дубоўка, калі выказваў правакацыйную ідэю: «зробіць благое справу добрую на сьвеце» (словы гэтыя цытуе Антон Адамовіч)? Тым самым далучаючыся да «паралельнага» руху ў Вялікім Часе, скажам, М. Булгакава, які невыпадкова ўзяў за эпіграф да свайго «Майстра і Маргарыты» словы Ё. В. Гётэ: «Дык хто ж ты? – Частка сілы той ліхой, / Дабро ўтвараецца зь якой». У паралельным Сусьвеце, як вядома, дзеюць іншыя законы, свая лёгіка, парадаксальнае мысьленьне. Антон Адамовіч зь ліку тых вядомых зь міталягічных часоў Гэрмэсаў, якія «перадаюць весткі багоў сьмяротным». Што з таго, калі гэтыя весткі ня дужа суцяшальныя для нас, хто жыве ў зямным сьвеце!

Пачатак  Цалкам
№ 5 (39) - 2005 да Зьместу

да Пачатку СТАРОНКІ

Ліст у рэдакцыю.   Майстраваньне [mk]. Абнаўленьне [czyk]. Copyright © 1998-2006 ARCHE "Пачатак" magazine Апошняе абнаўленьне: 2006/02/05