Часопіс «Полымя» пераўтварыўся зь літаратурна-мастацкага і грамадзка-палітычнага часопісу ў часопіс для мэталюргаў. «Уладзімер Цімашпольскі. Мікалай Андрыянаў. Флягман беларускай мэталюргічнай прамысловасьці» – чытаем анонс на вокладцы леташняга трэцяга нумару. Няцяжка здагадацца, што гаворка ў гэтым, выбачаюся, аглядным артыкуле ідзе пра Беларускі мэталюргічны завод (БМЗ). Напісаны ён «сталёвай» моваю, зразумелай усім, хто працуе з мэталамі: «У 1998 годзе закончылася рэканструкцыя МБЛЗ-3 у мэтах павышэньня якасьці загатоўкі і павелічэньня на гэтай базе экспартнага патэнцыялу для вытворчасьці высока- і звышвысокатрывалых відаў мэталакорду, а таксама сартавога легіраванага пракату з палепшаным комплексам уласьцівасьцяў». Адмыслова для беларускіх літаратараў, вельмі далёкіх ад гэтых матэрыяў і матэрыялаў «з палепшаным комплексам уласьцівасьцяў» на старонцы 132 «Полымя» зьмешчаны здымак пракатнага стану 850, на старонцы 137 – падшыпніка, вырабленага з пракату БМЗ, а на наступнай мы бачым устаноўку «печ-коўш» ЭСПЦ-2. Спадзяюся, што ўважліва прачытаўшы гэты нумар і разгледзеўшы фатаздымкі, нашыя творцы здолеюць (зь веданьнем справы!) напісаць ня тое што апавяданьне альбо верш, а раман ці паэму пра сучаснае жыцьцё флягману нашай цяжкай прамысловасьці. Крытыкі ж няхай пакуль уважліва азнаёмяцца з тэхнічнай дакумэнтацыяй на прадукцыю БМЗ. А раптам пісьменьнікі пераблытаюць «печ-коўш» ЭСПЦ-1 з ЭСПЦ-2? Такога ў наш час дараваць нельга!

* * *

Аксана Бязьлепкіна, аўтарка кнігі «Разам і паасобку: Таварыства «Тутэйшыя» (2003), апавядае, як падчас працы над сваёй кнігай яна адмовілася ўзяць інтэрвію ў Анатоля Сыса, калі той патэлефанаваў і запрасіў яе да сябе: «Па голасе Сыса было чуваць, што чалавеку тэрмінова трэба даць інтэрвію з бутэлькай і лівэркай, можна бяз здымкаў» (ARCHE. 2005. № 4). «Аніякай крыўды (?) на Сыса я не трымала», – дадае Бязьлепкіна.

Што ж, шчырасьць заўсёды трэба толькі вітаць, але ў гэтым выпадку Бязьлепкіна засталася без матэрыялу, яе кніга ня мае некалькіх старонак. Яна адмахнулася ад п’янога Сыса, забыўшыся, што галоўная задача дасьледчыка ўва ўсе часы – ніколі не адмаўляцца ад крыніцаў інфармацыі, зьбіраць зьвесткі, дзе толькі можна і калі толькі можна. І ніколі не крывіць нос, памятаючы, што ісьціна можа чакаць нас у самых незвычайных месцах. Маладым беларускім літаратуразнаўцам трэба раўняцца на Нормана Шэры, афіцыйнага біёграфа Грэма Грына. Шэры сышоў з пасады загадчыка катэдры ангельскай мовы ўнівэрсытэту ў Ланчэстэры, каб выправіцца ў падарожжа «па сьлядох» Грына. Гэта былі жудасныя вандроўкі. Прыкладам, у Панаме ў Шэры пачалася гангрэна, на Гаіці яго затрымалі ў аэрапорце і ледзь ня кінулі ў турму, у Лібэрыі дасьледчык захварэў на трапічны дыябэт – яго ўратавалі ад сьмерці дактары з Корпусу міру. А празь некаторы час Шэры трапіў у аўтамабільную аварыю – і гэта ўсё, зьбіраючы матэрыял у тых мясьцінах, дзе жыў і працаваў знакаміты літаратар. (Занепакоены Грын зрабіў усё магчымае, каб адгаварыць Шэры ад вандроўкі ў Конга, дзе месьціўся лепразорый, які фігуруе ў рамане пісьменьніка «Коштам страты».) Як вынік, Норман Шэры напісаў трохтомнае «Жыцьцё Грэма Грына» і атрымаў прэмію Эдгара По.

Прэмію за кнігу, якой не захацеў пісаць, седзячы дома ці ўва ўтульнай бібліятэцы.

* * *

Уладзімер Някляеў, новы кіраўнік Беларускага ПЭН-цэнтру, піша для «Нашай Нівы» афарызмы і нататкі пад агульнай назвай «Знакі прыпынку». Зь іх можна даведацца, што «для таго, каб быць літаратарам, дастаткова ня піць» (2005. № 23). Высокая мудрасьць! Лабухам яе не зразумець.

* * *

У творах для нашых дзетак лунаюць сьцягі антаганістаў. Так, у беларускай народнай казцы «Сіняя сьвіта налева пашыта» (Сэрыя «Казка за казкай». Менск: Юнацтва, 1986. Наклад 80 тыс. экз.) мастак М. Купава намаляваў шэраг ілюстрацыяў зь сярэднявечнымі замкамі, над якімі рэюць бел-чырвона-белыя сьцягі. Тутака і ваяры пад дарагім сэрцу штандарам (с. 12). А вось у 300-старонкавай чытанцы «Малышок» (Менск: Юнацтва, 2001. Наклад 3 тыс. экз.) ілюстратар І. Волкава на с. 19 выправіла ў плаваньне карабель з мышанятамі-маракамі, на мачце якога бачым чырвона-зялёны сьцяжок.

Некалькі кропелек фарбы ў дзіцячых кніжках. Ці не ад іх залежыць будучыня нацыі?

* * *

Як чытачу, асабіста мне не зусім падабаецца, што Ўладзімер Арлоў піша сваю падарожную прозу ад другой асобы: «Ты падымаесься й прапануеш ушанаваць памяць выбiтнага продка ягоным улюбёным тостам. (...) Твой сябар пытаецца, цi маеш ты намер вяртацца сёньня ў Прагу. Ты марудзiш з адказам. Тваю скуру апякае салодка-вусьцiшны струмок халадку. Ты бачыш у рэстаранным мэню лiпавы мёд i разумееш, што ў гэтую хвiлiну на цябе заахвочвальна глядзiць сама муза гiсторыi Клiё» (Па сьлядах князя Жыгiмонта. Наша Ніва. 2002. № 4). Ну не «падымаўся і не прапаноўваў» я нічога ў Празе, спадар Арлоў! І эфэкту прысутнасьці ў мяне не нараджаецца, а толькі раздражненьне. Бо я – гэта я, а вы – гэта вы.

* * *

Уздоўж шашы, якая вядзе з Койданава ў вёску Машніца, у якой жыве мая бабуля, растуць дзічкі, пасаджаныя колькі дзесяцігодзьдзяў таму. Гэта нізкія, кволыя, недагледжаныя дрэвы, галіны якіх ссохліся, але яны па-ранейшаму спрабуюць даваць ураджай, радаваць людзей. Толькі вось дзічкі тыя страшэнна маленькія, кіслыя і сушаць рот. Вяскоўцы на тыя дрэвы нават не зьвяртаюць увагі, бо ня маюць столькі вольнага часу, жаданьня і цукру, каб прыгатаваць зь іх варэньне. Да таго ж вакол дзічак расьце ў вялікай колькасьці крапіва – не падыдзеш!

Гэтыя дзічкі, дакладней, стаўленьне да іх вясковага люду, нагадваюць мне адносіны большасьці беларусаў да нацыянальнай літаратуры: для іх зьбіраць і спажываць тыя плады – гэта выпрабаваньне, а не задавальненьне.