Глобус, А. Казкі. Мінск: Логвінаў, 2007. — 200 с.

На першы погляд, усё засталося, як і раней: афсэтны друк, афсэтная папера. Але нешта адбываецца з кнігамі Адама Глёбуса. Пасьля таўшчэзных «Тэкстаў» і прыгожа аформленых «Сшыткаў», выдадзеных у супэр-вокладках і ў цьвёрдым пераплёце, неяк нязвыкла трымаць у руках драбнюткашрыфтоўных «сУчасьнікаў» і малафарматныя «Казкі» ў мяккіх вокладках. Такое ўражаньне, што А. Глёбус уласныя кнігі падзяляе на кнігі «для сябе» і «для чужых» і друкуе іх адпаведным чынам.

Да таго ж «Казкі» выдадзеныя неахайна і «па-бандыцку»: з-пад унутранага боку вокладкі тырчыць засохлы клей (у кнізе ёсьць казка «Шэры клей» — мо гэта ён, шэры клей, выціснуўся наверх, у нашую рэчаіснасьць?), колькасьць умоўных выдавецкіх старонак, тыраж і нумар заказу не пазначаныя (замест лічбаў — прагалы)…

У пасьлямоўі да кнігі пісьменьнік прызнаецца ў даўняй любові да страшных гісторый і казак, якія дзеці пераказвалі адзін аднаму (Белая прасьціна, Чырвоная пляма, Труна на колцах), і прапануе ўвазе чытача «ўласную вэрсію кнігі казак пра Чорную руку і Шэрую краіну». Якім чынам А. Глёбус стварае атмасфэру жахлівага ў сваіх тэкстах? На мой погляд, ён дарэмна тлумачыць. Так, у казцы «Шэры люк» апавядаецца пра жонку і мужа, якія наступілі на каналізацыйны Шэры люк і праваліліся ў лябірынт, дзе іх зжэрлі людажэры. Галоўны пэрсанаж — люк, які «перакручваецца вакол восі і становіцца на месца, нібыта нічога і ня здарылася». Навошта ў дадзенай казцы спатрэбіўся апошні сказ («Страшныя дзядзькі-водаправодчыкі зьядаюць усіх, хто неабачліва наступае на Шэры люк, а пра гэта ніхто і не здагадваецца»), сказ, які ўсё толькі псуе, бо насамрэч ён ёсьць канспэктам, плянам казкі, а ня ейным апошнім акордам, фіналам, мне невядома (сказанае тычыцца і казкі «Чорны журналіст»). І гэтае аўтарскае слова «страшныя»… Трэба напісаць так, каб чытачу зрабілася страшна — аднымі шматкроць ужытымі словамі «страх», «жах» і да т. п. такога эфэкту не дасягнеш. Ні браты Грым, ні Стывэн Кінг не пісалі, як А. Глёбус, «Тут і здарылася жудасьць» («Бэжавая разэтка»). Яны апавядалі пра страшнае, ніколі не пазначаючы месцы, дзе аўдыторыя мусіла пачынаць баяцца. Яны палохалі самімі гісторыямі — ад першага і да апошняга слова. Дарэчы, С. Кінг, зь ягонага ўласнага прызнаньня, вельмі расхваляваўся, калі ў адной кніжцы коміксаў жанру horror пабачыў бездакорны з усіх пунктаў гледжаньня подпіс да малюнку. На чорна-белай ілюстрацыі сям’я з чатырох чалавек забілася ў вугал пакою, пасярэдзіне якога стаіць сэрвіраваны стол зь ежаю (бацькі і іх дзеці-падлеткі толькі-толькі сабраліся павячэраць); вылупіўшы вочы, людзі зь перакрыўленымі белымі тварамі глядзяць, як з-пад дывана да іх цягнецца мярзотная шчупня. А подпіс пад малюнкам быў такім: «Наступным вечарам гэта здарылася ізноў». Што менавіта здарылася і чаму — казаць пра тое залішне і тлумачыць ня трэба. Недагаворанасьць — стрыжань падзеі. Прыгажосьць страху — у словах «гэта» і «наступным вечарам»; у бялюткіх тварах пэрсанажаў, якія вельмі пасуюць да колеру абрусу; у шчупні невядомай нябачнай істоты, што тэрарызуе сям’ю.

Хочацца, каб і нашы мастакі пужалі нас гэткімі ж словамі і малюнкамі. І разам з тэхнічнымі супрацоўнікамі (рэдактар новай кнігі А. Глёбуса — Уладзімер Арлоў) пільнаваліся ў невялічкіх літаратурных тэкстах моўных агрэхаў, такіх, як «Мужчына быў настолькі такі сквапны…» («Чорны чорт») ці «муж быў непахісны ў прынятым рашэньні» («Аранжыкавы гальштук»).

Нягледзячы на заганы і пралікі, асобныя казкі з кнігі мне спадабаліся. І не таму, што сам аўтар у пасьлямоўі адзначае, што «казкі любяць усе». Насамрэч гэты сылягізм

Вялікая пасылка: казкі любяць усе.
Малая пасылка: А. Глёбус піша казкі.
Заключэньне: казкі А. Глёбуса любяць усе.

няправільны. Дык чаму тады?

Новая кніга А. Глёбуса, пры зьмене фокусу, чытаецца як няказачная.

Вось казка «Чорная іголка». Ці ж не хадзілі па Менску чуткі, што нехта атручанай іголкай коле наведвальнікаў дыскатэк? Было такое. Альбо казка «Руды цьвік». Што ў гісторыі пра мужчыну, які пасьлізнуўся і прабіў сабе сэрца рудым цьвіком, выдуманага? Колькі людзей кожны дзень памірае так недарэчна! Ці «Блакітны брыльянт» — ці ж не магло падобнае насамрэч адбыцца ў жыцьці алігарха з Рублёўкі? Альбо, можа, па-іншаму, чым у казцы «Чорная сьвечка», людзі праклінаюць, зжываюць зь белага сьвету сваіх ворагаў? Ці дадаў нешта А. Глёбус да сваіх дзіцячых успамінаў («Чырвонае яйка») — відаць, не. Ці возьмем цыкл гісторыяў пра Шэрую краіну, у якой можна пазнаць родную Беларусь («а можна не пазнаць і ня ўбачыць», — як кажа сам аўтар з іншай нагоды ў «Жоўтай лямпачцы»). Тут вам і векапомныя сакавіцкія падзеі 2006 г. (казка «Белая зорка»), і Юры Захаранка са сваёй матуляю («Шэры абэліск») — стаўленьне літаратара да зьніклага генерала не зьмянілася з часу напісаньня ў 2000 г. апавяданьня «Мянты».

З-за свайго нежаданьня ўзьняцца да мастацкай тыпізацыі А. Глёбус моцна рызыкуе і чарговай кніжкай праславіцца як публіцыст зь літаратурнымі задаткамі, які прарочыць згубу «каляровым» рэвалюцыянэрам і кпіць з паэта Алеся Разанава. Трэба адзначыць, што «Новае адзеньне караля» Г. Х. Андэрсан пісаў як сатыру на пісьменьніка Фрэдэрыка Палудана-Мюлера. Хто памятае апошняга, акром жменькі дасьледчыкаў? Затое вобраз голага караля сёньня вядомы ва ўсім сьвеце. Можа быць, і казка «Чорны яйкаквадрат» зь цягам часу таксама «ачысьціцца» ад шалупіньня рэчаіснасьці.