Замест таго, каб ставіцца да гандлю наркотыкамі як да арганізаванага рынку, а наркаманаў — лячыць як хворых, заканадаўцы з усяго сьвету пакуль толькі спрыяюць наркабізнэсу і красаваньню цэлых наркадзяржаваў. Між тым ёсьць рацыянальны спосаб кантролю за ўжываньнем наркотыкаў — больш рэалістычны, менш рытарычны, здольны пакласьці канец «вайне з наркаманіяй».

«У глябальнай вайне з наркаманіяй
можна перамагчы»

Не, няможна.

«Сьвет без наркотыкаў», які ААН апісвае як рэалістычную мэту, такі ж дасяжны, як «сьвет без алькаголю». Ніхто ж ня кажа пра магчымасьць «сьвету без алькаголю» ад часоў адмены сухога закону ў Злучаных Штатах у 1933 г. Усё яшчэ працягваюцца пустыя размовы пра перамогу ў «вайне з наркаманіяй», нягледзячы на мноства сьведчаньняў яе маральнага і ідэалягічнага банкруцтва. У 1998 г. на адмысловай сэсіі Генэральнай Асамблеі ААН была ўхваленая рэзалюцыя пра «поўнае спыненьне або значнае скарачэньне незаконнага вырошчваньня кокі, каноплі і опіюмнага маку да 2008 г.», а таксама пра «дасягненьне значных посьпехаў у зьніжэньні попыту на наркотыкі». І што ж? Сёньня наркотыкі вырабляюцца і спажываюцца ў тых жа аб’ёмах, што і дзесяць гадоў таму. За гэты час многія вытворцы наркотыкаў павысілі эфэктыўнасьць сваёй працы — какаін ды гераін сталі чысьцейшымі і таньнейшымі.

Заўжды небясьпечна, калі рыторыка абумоўлівае палітыку, асабліва тады, калі рыторыка «вайны з наркаманіяй» змушае грамадзтва зьмірыцца з ускоснымі ахвярамі, непрымальнымі з гледзішча нормаў грамадзянскага права і яшчэ ў меншай ступені з гледзішча аховы здароўя. Палітыкі ўсё яшчэ кажуць пра «вызваленьне чалавецтва ад наркаманіі» ў такім духу, нібыта наркаманія — гэта інфэкцыйная хвароба. Між тым спыненьне распаўсюду наркотыкаў — ня тое самае, што спыненьне распаўсюду хваробы хоць бы таму, што на воспу ці поліяміэліт попыту няма. Каноплі ж і мак вырошчваюць амаль спрэс ва ўсім сьвеце ўжо тысячы гадоў, як і коку ў Паўднёвай Амэрыцы. А вытворчасьць мэтамфэтаміну і іншых сынтэтычных наркотыкаў можа паўстаць у кожным месцы.

Попыт на пэўныя незаконныя рэчывы то ўзрастае, то падае ў залежнасьці ня толькі ад іх даступнасьці, але і ад моды, культуры і наяўнасьці альтэрнатыўных сродкаў стымуляцыі і рэляксацыі. Адносная суворасьць антынаркатычнага заканадаўства і пасьлядоўнасьць яго прымяненьня амаль не ўплываюць на паляпшэньне сытуацыі. Яны нешта значаць хіба што ў таталітарных дзяржавах. Узровень незаконнага спажываньня наркотыкаў у ЗША такі ж ці нават вышэйшы, чым у Эўропе, нягледзячы на тое, што законы ў ЗША нашмат больш жорсткія.

«Мы можам зьнізіць попыт на наркотыкі»

Флаг вам у рукі.

У ідэі зьніжэньня попыту на наркотыкі ёсьць рацыянальнае зерне. Але жаданьне паспрабаваць зьмяніць стан сваёй сьвядомасьці і выкарыстаць псыхатропныя лекі для гэтага, — унівэрсальнае, і яго лёгка ажыцьцявіць. Фактычна яшчэ не было такога грамадзтва, што абыходзілася б без наркотыкаў. Але з кожным годам узьнікае і распрацоўваецца ўсё болей і болей новых наркотыкаў. Спробы зьнізіць попыт на наркотыкі праз адукацыю і пазытыўныя альтэрнатывы могуць быць эфэктыўнымі, але ня зьнізіш попыту толькі праз увядзеньне жорсткага заканадаўства.

З наркотыкамі, як і з сэксам: хочаш ня мець праблемаў — стрымлівайся, толькі заўжды трэба дбаць і пра тых, хто ўжо ня можа стрымацца. Палітыка бязьлітаснай расправы з наркаманамі можа адштурхнуць некаторых людзей ад ужываньня наркотыкаў, але яна таксама ламае лёсы тых, хто ня здольны ўстаяць. Наркотыкі становяцца мацнейшымі, залежнасьць ад іх расьце, а спажыўцоў наркотыкаў грамадзтва маргіналізуе настолькі, што ад гэтага ўжо нікому няма карысьці.

Рацыянальней было б змагацца ня з попытам, а са шкодай. Зьніжэньне спажываньня наркотыкаў — гэта файна, але істотней зьменшыць сьмяротнасьць, хваробы, злачынствы і пакуты, зьвязаныя зь перадазіроўкай і з наступствамі «вайны» з наркотыкамі.

Зьменшыць шкоду ад легальных наркотыкаў, напрыклад, алькаголю і цыгарэтаў, можна праз папулярызацыю разумнага спажываньня алькаголю і праверку кіроўцаў, а таксама празь пераконваньне людзей пераходзіць на нікатынавыя налепкі, гумкі і нюхальны тытунь. Зьменшыць шкоду ад нелегальных наркотыкаў можна праз праграмы абмену шпрыцаў (спыняючы перадачу заразных хваробаў), праз продаж проціядзьдзя (на выпадкі перадазіроўкі) і праз выдачу людзям, ужо залежным ад гераіну і іншых нелегальных наркотыкаў, мэтадону і нават фармацэўтычнага гераіну ў шпіталях (апошняе ўжо практыкуецца ў Брытаніі, Канадзе, Нямеччыне, Нідэрляндах і Швайцарыі). У гэтых краінах не баяцца, што ў выніку такіх захадаў спажываньне наркотыкаў вырасьце. Не дарагі кошт стрымлівае рэалізацыю гэткіх стратэгій: наадварот, зазвычай акурат такія стратэгіі даюць эканоміць грошы падаткаплатнікаў, якія ў адваротным выпадку выдаткоўваюцца на пэнітэнцыярныя ўстановы і мэдыцыну, а перашкаджаюць іхнай рэалізацыі зацятасьць тых, хто выступае за супрацьдзеяньне распаўсюду наркотыкаў выключна праз абстынэнцыю, замінае і бессардэчная абыякавасьць да жыцьця і дабрабыту спажыўцоў наркатычнага зельля.

«Вырашэньне праблемы —
у зьніжэньні паставак наркотыкаў»

Не, і гісторыя нам ня раз гэта ўжо даводзіла.

Зьніжэньне прапановы такое ж мэтазгоднае, як і зьніжэньне попыту; вядома, калі б ніхто не вырошчваў канапель, кокі ці опіюмнага маку, тады б ні гераін, ні какаін, ні марыхуана не прадаваліся б і не спажываліся б.

За апошнія 50 гадоў, змагаючыся зь незаконным вырошчваньнем наркотыкаў, заканадаўцы ня раз зьвярталіся як да мэтаду бізуна, так і да мэтаду перніка. Гэтыя мэтады могуць быць пасьпяховымі ў канкрэтных мэтавых мясцовасьцях, але яны папросту прыводзяць да таго, што вытворчасьць наркотыкаў перасоўваецца з аднаго рэгіёну ў іншы: вытворчасьць опіюму перамясьцілася з Пакістану ў Аўганістан; какаіну — з Пэру ў Калюмбію; а марыхуаны — з Мэксыкі ў Злучаныя Штаты, і ў цэлым сусьветная вытворчасьць застаецца прыкладна на тым жа ўзроўні, а то і расьце. Мэтад перніка — эканамічнае разьвіцьцё і дапамога ў пераходзе на вырошчваньне дазволеных культураў — звычайна запозьнены і неэфэктыўны. Мэтад бізуна — прымусовае вынішчэньне ўраджаю з дапамогай, у тым ліку, і распыленьня хімікатаў — зьнішчае і нелегальныя, і легальныя культуры і можа быць небясьпечным як для насельніцтва, так і для навакольнага асяродзьдзя. Барацьба за зьніжэньне паставак наркотыкаў мае адзінае пазытыўнае наступства — больш заможныя дзяржавы ўсьведамляюць неабходнасьць выдаткаваць крыху грошай на эканамічнае разьвіцьцё бяднейшых дзяржаваў — вытворцаў наркотыкаў. Але, у асноўным, зьнішчэньне ўраджаю і замена забароненых культураў на дазволеныя толькі яшчэ больш шкодзіць і так не багатым фэрмэрам, але не перарывае працэсу пастаўкі наркотыкаў. Сусьветныя рынкі марыхуаны, какаіну і опіюму дзейнічаюць паводле такой сама схемы, як і рынкі іншых тавараў: калі ў выніку кепскага надвор’я, пад’ёму цэнаў ці палітычных праблемаў у адным месцы ўзьнікаюць цяжкасьці, рынак кампэнсуе іх у іншым месцы. Калі б тыя, хто змагаецца з наркатрафікам, падумалі пра наступствы сваіх стратэгій, яны зразумелі б, што перад імі мусіць стаяць задача не глябальнага зьніжэньня паставак, а вызначэньня, дзе незаконная вытворчасьць стварае найменш праблемаў (і дае найбольш плюсаў). Такая задача стаіць пры змаганьні зь любой распустай. Ніхто не спадзяецца выкараніць яе, ліквідаваць, але нават нелегальную распусту можна дзейсна лякалізаваць і рэгуляваць.

«Якую наркатычную палітыку праводзяць ЗША, такую ж — і цэлы сьвет»

Як ні сумна прызнаваць, але гэта праўда.

Браць прыклад з ЗША ў пытаньні змаганьня з наркотыкамі — гэта тое самае, што браць прыклад з Паўднёвай Афрыкі пэрыяду апартэіду ў расавым пытаньні. ЗША — на першым месцы ў сьвеце па колькасьці арыштаў на душу насельніцтва. Жыхары ЗША складаюць менш за 5 % ад насельніцтва зямлі, але 25 % арыштантаў у сьвеце прыпадаюць на Штаты. Колькасьць людзей, кінутых у астрог у ЗША за парушэньне антынаркатычнага заканадаўства, вырасла з 50 000 у 1980 г. да 500 000 сёньня; у Заходняй Эўропе вязьняў, асуджаных за парушэньне ўсіх законаў разам узятых, меней.

Яшчэ горш выглядаюць у ЗША справы з праграмамі абмену шпрыцаў для зьніжэньня рызыкі заражэньня СНІДам, як арыентаванымі на самі Штаты, так і на сьвет. Хто ведае, колькі людзей не падхапілі б СНІД, калі б ЗША ўвялі ўнутры краіны і падтрымлівалі за мяжой такія праграмы, якія дапамаглі зьнізіць небясьпеку заражэньня СНІДам у Аўстраліі, Брытаніі, Нідэрляндах і ў іншых краінах. Пэўна, мільёны.

І ўсё ж, нягледзячы на такія змрочныя дадзеныя, ЗША здолелі стварыць міжнародны рэжым змаганьня з наркотыкамі, змадэляваны паводле іх уласнага строгага і карнага падыходу да гэтай барацьбы. Такі ж падыход стаў дамінантным у ААН і іншых міжнародных арганізацыях па барацьбе з наркотыкамі, і такім чынам фэдэральны закон ЗША па барацьбе з наркотыкамі пашырыўся на ўвесь сьвет. Гэта адзін з тых рэдкіх выпадкаў, калі адна нацыя здольная так пасьпяхова навязаць астатняму сьвету свае няўдалыя заканадаўчыя праекты.

Але цяпер, упершыню за доўгі час, гегемонія ЗША на барацьбу з наркотыкамі ва ўсім сьвеце пахіснулася. Эўрапейскі Зьвяз патрабуе скрупулёзнага перагляду стратэгій антынаркатычнага змаганьня. Стомленыя дзесяцігодзьдзямі вайны з наркотыкамі, якую вялі ЗША, лацінаамэрыканцы цяпер моцна зьнеахвоціліся да шчыльнае супрацы з ЗША ў гэтым пытаньні. Кітай, Інданэзія, Віетнам і нават Малайзія з Іранам усё ахвотней пагаджаюцца на рэалізацыю праграмаў абмену шпрыцаў і іншыя праграмы, скіраваныя на зьніжэньне шкоды ад хваробаў, бо пагроза СНІДу ў гэтых краінах дасягнула сьмяротна небясьпечнага ўзроўню. У 2005 г. Міністэрства юстыцыі Ірану выпусьціла фэтву пра тое, што праграмы мэтадонавай падтрымкі і абмену шпрыцаў не супярэчаць прынцыпам ісламу. Застаецца пажадаць толькі, каб аналягічныя ведамствы ў ЗША аказаліся такімі ж асьвечанымі.

«Трэба спыніць вытворчасьць опіюму ў Аўганістане»

Добра падумайце, да чаго гэта прывядзе.

Лёгка казаць, што спыненьне рэкордна высокай вытворчасьці опіюму ў Аўганістане — адкуль сёньня пастаўляецца на сусьветны рынак прыкладна 90 % наркотыкаў, у той час як 10 гадоў таму пастаўлялася толькі 50 % — вырашыць усе праблемы: ад ужываньня гераіну ў Эўропе і Азіі да адраджэньня Талібану. Але давайце ўявім на хвіліну, што ЗША, НАТО і ўрад Хаміда Карзая здолелі нейкім чынам спыніць вытворчасьць опіюму ў Аўганістане. Хто ад гэтага выйграе? Толькі Талібан, палявыя камандзіры і іншыя магнаты з чорных рынкаў, чые запасы опіюму шалёна вырастуць у цане. Сотні тысячаў аўганскіх сялян запоўняць гарады, пры гэтым ня маючы ніякай прафэсійнай падрыхтоўкі. І на наступны год многія аўганцы вернуцца назад да сваіх палеткаў, каб вырасьціць чарговы забаронены ўраджай, маскіруючы ад урадавых чыноўнікаў патаемныя загоны. А рынак жа сусьветны. Што будзе рабіцца за межамі Аўганістану? Рост цэнаў на гераін звычайна павышае і ўзровень злачыннасьці сярод наркаманаў. А таксама прыводзіць да таньнейшых, але больш небясьпечных спосабаў спажываньня наркотыкаў, такіх, як, напрыклад, пераход ад курэньня да ўнутрывэннага ўвядзеньня гераіну, што, у сваю чаргу, прыводзіць да большай рызыкі заражэньня СНІДам ці гепатытам С. Узважыўшы ўсе гэтыя аргумэнты, разумееш, што поўнае спыненьне вытворчасьці опіюму ў Аўганістане прынясе нашмат менш карысьці, чым адразу падаецца.

Дык як жа можна вырашыць праблему? Некаторыя раяць скупляць увесь опіюм у Аўганістане на корані, што каштавала б меней, чым цяпер выдаткоўваецца на змаганьне з вырошчваньнем гэтага опіюму. Але, улічваючы тое, што сяляне ў якім-небудзь іншым месцы будуць вырошчваць опіюм да таго часу, пакуль на гераін будзе попыт, магчыма, што для ўсіх было б лепей пакінуць сытуацыю бязь зьменаў — каб 90 % усіх паставак сыходзілі толькі з адной краіны. Калі б такая ерэтычная прапанова знайшла падтрымку, зьявілася б магчымасьць выпрацоўкі новай стратэгіі дзеяньня ў Аўганістане, якая будзе ўлічваць інтарэсы ЗША, НАТО і мільёнаў аўганцаў.

«Легалізацыя — гэта найлепшае выйсьце»

Магчыма.

Глябальная забарона наркотыкаў — дарагая катастрофа. ААН падлічыла, што прыбытак чорнага рынку ад гандлю наркотыкамі складае 400 млрд даляраў, ці 6 % сусьветнага гандлю. Неймаверныя прыбыткі дастаюцца тым, хто гатовы ісьці на рызыку, — яны ўзбагачаюць крымінальнікаў, тэрарыстаў, крывавыя партызанскія рухі, а таксама спакушаюць палітыкаў і ўрады на незаконныя дзеяньні. Многія гарады, правінцыі і нават краіны Лацінскай Амэрыкі, Карыбскага рэгіёну і Азіі нагадваюць Чыкага часоў Аль Капонэ. Зрабіўшы рынак наркотыкаў празрыстым, легалізацыя радыкальным чынам памяняе ўсё да лепшага. Што важней, легалізацыя зьвядзе праблему нарказалежнасьці да праблемы толькі здароўя. Большасьць людзей, што спажываюць наркотыкі, нагадваюць такіх сумленных спажыўцоў алькаголю, што ня чыняць ніякай шкоды ані сабе, ані каму-небудзь яшчэ. Яны перастануць быць клопатам дзяржавы. У той самы час легалізацыя паспрыяе і тым, хто спрабуе пераадолець сваю залежнасьць ад наркотыкаў — яна зьменшыць рызыку перадазіроўкі і хваробаў, зьвязаных зь няякаснымі прадуктамі, бо больш ня будзе патрэбы набываць наркотыкі на небясьпечным крыміналізаваным рынку. А гэта, зноў жа, дазволіць разглядаць праблему нарказалежнасьці як праблему мэдычнага, а не крымінальнага характару.

Ніхто ня ведае, як шмат у суме ўрады розных краінаў губляюць праз свае няўдалыя захады ў вайне супраць наркотыкаў. Гэтыя выдаткі складаюць мінімум 100 млрд даляраў у год, пры гэтым палова гэтай сумы — выдаткі фэдэральнага ўраду, урадаў штатаў і мясцовых адміністрацый у ЗША. Дадайце да гэтага дзясяткі мільярдаў даляраў, якія можна было б штогод атрымліваць у якасьці падаткаў з прыбытку ад рэалізацыі легалізаваных наркотыкаў. А цяпер уявіце, што было б, калі б хоць трэцяя частка ад гэтай сумы выдаткоўвалася на барацьбу з нарказалежнасьцю і хваробамі, зьвязанымі з наркотыкамі. Практычна ўсе, за выключэньнем тых, для каго сёньняшні стан выгадны ў фінансавым ці палітычным сэнсе, выйграюць.

Некаторыя кажуць, што легалізацыя амаральная. Гэта бязглузьдзіца, ня можна ж знайсьці падставу для таго, каб дыскрымінаваць чалавека толькі за тое, што ён нешта там сабе спажывае, ня чынячы шкоды іншым людзям. Можна пачуць, што легалізацыя прывядзе да беспрэцэдэнтнага выбуху злоўжываньня наркотыкамі. Яны забываюцца, што мы ўжо жывём у такім сьвеце, дзе лёгка знайсьці любы гатунак псыхатропных сродкаў, а тыя, каму бракуе грошай на наркотыкі, нюхаюць салярку, клей і іншыя прадукты, часам яшчэ больш шкодныя за наркотыкі.

Найбольшай хібай легалізацыі можа быць той факт, што дазволеныя законам рынкі пяройдуць у рукі магутных алькагольных, тытунёвых і фармацэўтычных кампаній. І ўсё ж, легалізацыя — нашмат больш прагматычны крок, чым трываньне карупцыі, гвалту і арганізаванай злачыннасьці, якія спараджаюцца сучаснай праўнай рэгуляцыяй гэтай справы.

«Легалізацыі ніколі не адбудзецца»

Ніколі не кажы ніколі.

Да поўнай легалізацыі мо яшчэ далёка, але частковая легалізацыя можа распачацца ўжо неўзабаве. Найперш надаецца на легалізацыю марыхуана. Сотні мільёнаў людзей каштавалі яе, і большасьць зь іх не нашкодзілі сабе праз гэта ані на каліва і не перайшлі на «цяжэйшыя» наркотыкі. У Швайцарыі, напрыклад, за легалізацыю марыхуаны двойчы галасавала адна з палатаў парлямэнту, але другая палата двойчы накладала на гэты закон вэта. У іншых рэгіёнах Эўропы спэкуляцыя марыхуанай падае. У ЗША, дзе прыкладна 40 % з 1,8 млн асобаў, якіх затрымліваюць штогод, складаюць арышты за захоўваньне марыхуаны, звычайна ў малых колькасьцях, 40 % насельніцтва лічаць, што продаж наркотыкаў мусіць абкладацца падаткамі, кантралявацца і рэгулявацца, як і продаж алькаголю. Пад уплывам закліку прэзыдэнта Балівіі Эва Маралеса ўсё больш людзей у Лацінскай Амэрыцы і Эўропе выступаюць сёньня за тое, каб выключыць коку зь міжнародных пагадненьняў па барацьбе з наркотыкамі, з тае прычыны, што няма ніякіх вартых даверу мэдычных падставаў, каб пакінуць яе ў сьпісе наркотыкаў. Калі выключыць коку са сьпісу забароненых рэчываў, традыцыйныя пастаўшчыкі атрымаюць эканамічныя выгады і, магчыма, кока складзе канкурэнцыю больш праблематычным субстанцыям, нават алькаголю, які робіць нашмат больш шкоды здароўю.

Глябальная вайна з наркаманіяй ніяк ня скончыцца ў тым ліку і таму, што так шмат людзей ня могуць зразумець розьніцы паміж шкодай ад злоўжываньня наркотыкамі і шкодай ад забароны наркотыкаў. Прапанова легалізацыі выносіць гэтую розьніцу на парадак дня. Праблема з опіюмам у Аўганістане — гэта, у першую чаргу, праблема, выкліканая сыстэмай забаронаў, а не праблема, выкліканая самім наркотыкам. Тое самае тычыцца праблемы нарказлачыннасьці ў Лацінскай Амэрыцы і Карыбскім басэйне, якая разьвілася за апошнія трыццаць гадоў і якая цяпер перакідваецца на Афрыку. Наркабарон за наркабаронам трапляюць за краты, а канчатковага рашэньня праблема ня мае — бо яно ў пераглядзе падыходу да пытаньні, а не ва ўвядзеньні новых пакараньняў. Ужо мала хто мае сумневы, што вайна з наркаманіяй прайграная, але яшчэ патрэбныя адвага і дальнабачнасьць, каб пераступіць цераз забабоны, страх і ціск з боку тых, хто зацікаўлены ў захаваньні сытуацыі такой, якая яна ёсьць.

Пераклала з ангельскай Наталка Харытанюк паводле:
Foreign Policy. September/October 2007.

---

Канчатковы вынік такой стратэгіі — сьмерць
Заўвагі Віктара Чарняка да артыкула Ітана Надэльмана

---

У сучасным сьвеце праблема легалізацыі наркатычных вырабаў набыла вельмі актуальнае значэньне. Ніводзін сьвядомы чалавек ня можа застацца абыякавым да таго, ці забараніць альбо дазволіць легальны продаж наркатычных вырабаў, таму што гэтае рашэньне ў вялікай ступені паўплывае на структуру і маральнасьць грамадзтва, у якім мы жывём і ў якім будуць жыць наступныя пакаленьні. Вельмі важна данесьці да сьвядомасьці палітыкаў і звычайных грамадзян розныя пункты бачаньня дадзенай праблемы.

Восеньню 2007 г. у журнале «Foreign Affairs» зьявіўся артыкул прафэсара Ітана Надэльмана, у якім ён прапануе рацыянальны спосаб кантролю за спажываньнем наркотыкаў і пераадоленьнем крымінальнага наркабізнэсу.

У сваім артыкуле прафэсар Надэльман дэманструе неэфэктыўнасьць змаганьня з сацыяльным фэномэнам спажываньня, распаўсюду і вырабу наркотыкаў і іх сурагатаў шляхам ілегалізацыі і крымінальнага перасьледу вытворцаў, распаўсюднікаў і спажыўцоў. Аргумэнтамі для гэтага аўтару служаць: нэгатыўны досьвед апошняга дзесяцігодзьдзя ААН і Злучаных Штатаў у барацьбе з гэтым ліхам; не зьмяншэньне, але рост попыту на наркатычныя вырабы і добрая арганізаванасьць крымінальнага наркабізнэсу; маргінальнае становішча ў грамадзтве людзей, залежных ад наркотыкаў; шырокае распаўсюджваньне СНІДу і іншых інфэкцыйных захворваньняў сярод наркатычна залежных людзей шляхам негігіенічнага ўжытку шпрыцаў.

На думку прафэсара Надэльмана, адзіны рацыянальны выхад для грамадзтва — гэта легалізацыя наркатычных вырабаў, прынамсі найбольш лёгкіх, як марыхуана, што дазволіць дзяржаве трымаць пад кантролем іх рынак і тым самым ліквідуе чорны рынак і павязаную зь ім злачыннасьць. У сваю чаргу праблема наркотыкаў стане праблемай здароўя, зьменшыцца колькасьць памерлых ад перадазіровак і няякаснага тавару, зьменшыцца распаўсюджваньне інфэкцыйных хваробаў і выдаткі падаткаплатнікаў на барацьбу з наркотыкамі і іх наступствамі.

Давайце сапраўды падумаем над тым, што прапануе прафэсар Надэльман. У чым большая шкода: ад ужываньня наркотыкаў ці ад іх забароны? Па-першае, я лічу, што трэба ставіць пытаньне не пра выбар найменшага зла, але пра выяўленьне і пераадоленьне зла.

На маю думку, пазыцыя прафэсара Надэльмана ў цэлым адпавядае поглядам сучасных «libertarians» (прыхільнікаў дактрыны пра свабоду волі), для якіх правы і свабода індывідуўму ставяцца на першы плян. Індывідуўм ня можа ў палітычным і сацыяльным жыцьці грамадзтва быць абмежаваным у свабодзе асабістага выбару, эканоміка поўнасьцю рэгулюецца прынцыпамі свабоднага рынку. (Адным зь вядомых сучасных прадстаўнікоў дадзенай палітычна-філязофскай плыні зьяўляецца прафэсар Робэрт Нозік (Robert Nozick) зь ягонай «theory of entitlement» і «idea of minimal State».) Таму няма нічога дзіўнага, калі для аўтара сыстэматычнае ўжываньне наркотыкаў ня ёсьць амаральным, не вынішчае ў чалавеку асабістай вартасьці, і таму найбольшая шкода для яго прадстаўляецца ад ілегалізацыі наркотыкаў. Мэта, якую хацеў бы дасягнуць прафэсар Надэльман, была б гарманізацыя грамадзтва: пераадоленьне злачынства, мэдычная дапамога і рэабілітацыя нарказалежных, эканомія грашовых выдаткаў падаткаплатнікаў. Але аўтар не бярэ пад крытычную ўвагу эфэкты ад легалізацыі наркотыкаў.

Дасягненьне азначаных мэтаў выклікае вялікія сумневы. Крымінальныя структуры складуць канкурэнцыю новым манапалістычным вытворцам на рынку наркотыкаў таму, што манаполіі павінны будуць плаціць высокія падаткі і ў выніку трымаць высокія цэны. Даступнасьць наркотыкаў прывядзе да іх больш шырокага ўжываньня і павысіць выдаткі спажыўцоў на наркатычныя вырабы і, як наступства, крымінальнасьць. Няма сумневу, што легалізацыя марыхуаны і іншых лёгкіх наркотыкаў паслужыць толькі іх злоўжываньню і паступоваму пераходу на мацнейшыя наркотыкі. Немагчымасьць абмежаваньня тых, хто знаходзіцца ў крытычным стане, ад тых, хто з розных прычынаў толькі пачынае спажываньне наркотыкаў, і тым самым вызначэньня тых, каму выдзяляць бясплатныя наркатычныя вырабы, а каму не, прывядзе да высокіх выдаткаў на новыя мэдычныя структуры, што будуць гэтым займацца. Разам з гэтым павысяцца выдаткі на лекаваньне ўзрослай колькасьці нарказалежных, якія ня змогуць паўнавартасна прадаўжаць жыцьцё ў грамадзтве. Пытаньне: ці можна прапанаваць нарказалежнаму бясплатны наркотык, каб толькі часова палепшыць ягоны стан? Мяркую, што не, бо канчатковы вынік такой стратэгіі — сьмерць. Праграмы па абмене шпрыцаў альбо іх нізкага кошту можна ажыцьцяўляць і пры ўмове ілегалізацыі наркотыкаў. Ні ў якім разе асобы, залежныя ад наркатычных вырабаў, не павінны трактавацца ў спосаб, што прыніжаў бы іх вартасьць.

Праблема спажываньня наркатычных вырабаў сярод шырокага кола людзей, асабліва моладзі, кідае сьвятло на шырокі спэктар праблем, якія існуюць у сучасным грамадзтве (асабліва маю на ўвазе краіны Захаду): праблема прызнаньня і рэалізацыі асобы ў грамадзтве, нявызначанасьць мэты існаваньня чалавека, яго маральных якасьцяў і прынцыпаў.

Лічу, што інтэлігенцыя і дзяржава ў першую чаргу павінна зьвярнуць увагу на тое, як рэфармаваць грамадзтва, адукацыйную і выхаваўчую сыстэмы для таго, каб выхаваць маральную асобу («virtues person»), прапагандаваць пачуцьцё салідарнасьці і супольнага дабра (common good), абараніць сям’ю ад рознага кшталту дэградацыйнага і разбуральнага ўплыву.

Цікавым прадстаўляюцца дэбаты паміж такімі філязофска-палітычнымі плынямі, як лібэральныя эгалітарысты («liberal egalitarians», яскравымі прадстаўнікамі зьяўляюцца Джон Роўлз, Рональд Дворкін) і камунітарысты («communitarians», яскравымі прадстаўнікамі зьяўляюцца Аласдар Макінтайр, Майкл Ўолцэр і Чарлз Тэйлар). Камунітарысты крытыкуюць лібэральных эгалітарыстаў за тое, што апошнія ня могуць дастасаваць да сваіх сацыяльных тэорый справядлівасьці важнасьць прыналежнасьці да канкрэтнага грамадзтва з пэўнай традыцыяй, культурай і рацыянальным масьленьнем. Такім чынам яны не даюць дастаткова аргумэнтацыі, якім чынам выхаваць маральную асобу з пачуцьцём салідарнасьці. Лічу, што дадзеная аргумэнтацыя камунітарыстаў вельмі слушная, і прапаную паглядзець на праблему наркотыкаў, застасаваўшы некаторыя маральныя погляды хрысьціянства (у першую чаргу каталіцкай і праваслаўнай цэркваў).

Згодна з хрысьціянскай маральлю, існаваньне і дзейнасьць асобы ў сьвеце заключаецца ў рэалізацыі яе патэнцыялаў і талентаў з мэтай станаўленьня самім сабой у гісторыі грамадзтва і сусьвету і як канчатковы пункт — вяртаньня да Творцы. Яна можа рэалізавацца толькі з дапамогай Божай ласкі, якая ні ў якім разе не трансфармуе натуры чалавека. Вартасьць асобы прадстаўляецца ўнікальнасьцю рацыянальных і маральных задаткаў, што даюць ёй магчымасьць інтэлектуальнага пазнаньня і самарэгуляцыі. З дапамогай натуральнага закону асоба адкрывае для сябе маральныя цноты і прынцыпы, што павінны рэалізоўвацца ў грамадзтве праз свабодны і адказны выбар у дасягненьні асабістага і супольнага дабра.

Ужываньне ж наркотыкаў паніжае годнасьць чалавека тым, што робіць яго залежным ад геданістычных пачуцьцяў. Наркотыкі выклікаюць эфэкт адрыву ад рэальнасьці. Наркатычная залежнасьць разбурае псыхічную, духоўную і рацыянальную функцыю чалавека, узалежнівае яго існаваньне і таму амаральная.

У дадзенай пэрспэктыве легалізацыя наркатычных вырабаў створыць павязаную з гэтым новую субкультуру, якую папа Ян Павал ІІ назваў «культурай сьмерці». Наркотыкі стануць маральна нэўтральным выбарам. Асабліва небясьпечны дадзены крок будзе для маладой і несфармаванай асобы, а таксама для тых, хто з розных прычынаў няздольны да асабістых адказных паводзінаў і выбару на падставе інтэлектуальных ведаў і маральнага досьведу.

Лічу, што такія мэтады, як папярэджаньне, лекаваньне і стрымліваньне, запрапанаваныя ў мануале «Царква, наркотыкі і наркатычная залежнасьць»¹, павінны быць яшчэ раз добра асэнсаваныя і дастасаваныя да тактыкі змаганьня супраць далейшага росту наркатычнага рынку.

Такім чынам, вялікія страты і перашкоды, якія церпіць грамадзтва ў барацьбе з крымінальным рынкам наркотыкаў, не даюць нам падставы для іх легалізацыі, бо гэты крок прывядзе да непрадбачаных і беспаваротных нэгатыўных наступстваў.

Вядома, што барацьба са злом, выкліканым наркотыкамі, ня скончыцца, пакуль будзе існаваць чалавецтва, але іх ілегалізацыя захавае аснову маральных прынцыпаў і якасьцяў, згодна зь якімі кожны чалавек можа фармаваць асабісты і адказны выбар: ці стаць на шлях самаліквідацыі, ужываючы наркотыкі, ці стаць на крымінальны шлях іх вытворчасьці і распаўсюду, ці шукаць паўнавартаснай рэалізацыі як асобы шляхам адказнага і свабоднага выбару ў дасягненьні асабістага і супольнага дабра.