У круглым стале, які адбыўся 31 студзеня, узялі ўдзел эканаміст дасьледчага цэнтру «ІПМ» Аляксандар Чубрык, выкладчык Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту Дзяніс Мельянцоў, мэтадоляг Уладзімер Мацкевіч, пушкініст, палітычны камэнтатар Аляксандар Фядута, праваабаронца Юры Чавусаў і рэдактар «ARCHE» Валер Булгакаў.

Валер Булгакаў: Сёньняшні круглы стол прысьвечаны падзеям студзеня, узаемадзеяньню паміж такімі суб’ектамі, як беларуская дзяржава, зразуметая як апарат улады, апазыцыя і прадпрымальніцкі рух.

Ужо выказвалася думка пра тыпалягічную блізіню кампаніі перарэгістрацыі «іпэшнікаў» з кампаніямі перарэгістрацыі суб’ектаў трэцяга сэктару. Ёсьць адчуваньне, што рэжым успрымае малы бізнэс падобна трэцяму сэктару. І першы, і другі зь сярэдзіны 90-х гг. перажываюць ня першую перарэгістрацыю. Быў нават час, калі дзяржава адмаўлялася рэгістраваць новыя суб’екты гаспадараньня.

Таксама ўжо гучала меркаваньне, што палітыка нашай дзяржавы скіраваная на фрагмэнтацыю і атамізацыю беларускага грамадзтва. Калі раней Лукашэнка намагаўся строіць зь сябе цэнтрыста ў палітычным сэнсе, г. зн. як падаваць сябе за прадстаўніка палітычнай сілы, якая прытрымліваецца цэнтрысцкай арыентацыі, то цяпер яго цэнтрызм стаў якасна іншым. Аўтарытарная дзяржава ў мэтах пашырэньня палітычнага кантролю сьвядома членіць беларускае грамадзтва на часткі, каб пасьля толькі аўтарытарны лідэр і яго ўладны апарат маглі надаваць гэтаму грамадзтву функцыянальнасьць, прыводзіць яго ў рух. Толькі Лукашэнка надзяляецца здольнасьцямі знаходзіць агульную мову з рознымі ізаляванымі сацыяльнымі групамі, паміж якімі пасеяныя варожасьць і ўзаемны недавер. Цэнтрыст тут азначае ўсяго толькі «пасярэднік».

Калі ўзяць прэзэнтацыю прадпрымальніцтва ў афіцыйных СМІ, напрыклад, у «Советской Белоруссии», то мы пабачым, што гэтая кляса прэзэнтуецца ўвогуле нэгатыўна, прычым часамі ў вельмі просталінейных ідэалягічных тэрмінах. Прадпрымальнікі падаюцца як людзі, чужыя спрадвечным якасьцям беларускай душы, як носьбіты заходняй рацыянальнасьці і шукальнікі выгады. І цікава, што сацыялягічныя дасьледаваньні паказваюць, што ідэнтычнасьць саміх прадпрымальнікаў расколатая і ў вялікай меры абумоўленая савецкай спадчынай.

На заканчэньне прывяду меркаваньне Алеся Анціпенкі пра млявую рэакцыю апазыцыі на студзеньскія падзеі. На яго думку, беларуская апазыцыя ня здолела ня тое што асядлаць, а нейк адэкватна адрэагаваць на тыя палітычныя выклікі, якія страсянулі беларускую палітычную прастору ў гэтым месяцы.

Уладзімер Мацкевіч: Перарэгістрацыя закранула ў першую чаргу наёмных працоўных, а не саміх прадпрымальнікаў. Зь юрыдычнага боку, ідзе нармальны працэс. Калі праглядзець шырэй на кантэкст пераходных краінаў, то там таксама ўбачым упарадкаваньне юрыдычнага боку бізнэсу і эканомікі. І ў гэтым сэнсе нічога спэцыфічнага для Беларусі няма. Што тычыцца нашай цяперашняй сытуацыі, то ідзе ўпарадкаваньне малога, дробнага бізнэсу, які існаваў у форме, так бы мовіць, спрыяльнай для малога бізнэсу (з адзіным падаткам, амаль неабмежаванымі магчымасьцямі найму працоўных і г. д.). У гэтым сэнсе сутнасьць сёньняшняга працэсу палягае ў ператварэньні гэтай часткі дробнага бізнэсу ў нармальных падаткаплатнікаў, бо дагэтуль яны карысталіся больш ільготамі, чым папаўнялі дзяржаўны бюджэт. З другога боку, гэтая частка дробнага бізнэсу працавала ў нетэхналягізаванай сфэры.

Калі Савецкі Саюз разваліўся і краіны транзытыўнага ладу пераходзілі на іншыя эканамічныя ўмовы, то былі разбураныя таксама і сучасныя тэхналягічныя формы гандлю. Т. зв. «рынкі» і «чаўнакі» — гэта нізкатэхналягічныя формы імпарту, раздробавага гандлю і г. д. Краіны вымушаныя былі мірыцца з гэтым, але ж потым даводзілася рабіць яго больш рэнтабэльным, эканамічным і сацыяльна адказным.

Але ж, як заўсёды, у нас нармальныя мэты выконваюцца ненармальнымі сродкамі: пры сыстэмным разьвязаньні пытаньня, з аднаго боку, упарадкаваць падатковую і тэхналягічную сфэры раздробавага гандлю, а з другога боку — імпарту (бо большая частка «чаўнакоў» займаецца менавіта імпартам і раздробавым гандлем), трэба было б улічваць таксама і інтарэсы нанятых працоўных, што на сёньняшні дзень ня зроблена цалкам. Таму неразуменьне гэтага працэсу прыводзіць да таго, што страйкі тых, хто наняты індывідуальнымі прадпрымальнікамі, падаюцца як выступленьні прадпрымальнікаў.

Што ж тычыцца самой перарэгістрацыі, то яна праводзілася досыць лагодна. Я думаю, што год перарэгістрацыі з адной формы на другую форму — на сёньняшні дзень цалкам прымальны тэрмін. І дзівіць наступнае: указ зьявіўся на пачатку леташняга году, пра яго шмат пісалася, праводзілася навучаньне, тлумачыўся сам указ, формы перарэгістрацыі і г. д. Таму на сёньняшні дзень, зь дзяржаўнага пункту гледжаньня, я сказаў бы, што прадпрымальнікі, якія не перайшлі з адной формы на другую, — гэта лайдакі ці людзі, якія не разумеюць, як уладкоўвацца ў гэтым жыцьці.

У гэтым сэнсе па сёньняшні дзень мы маем рэха падзеяў пачатку 90-х гг., калі савецкія інжынэры, настаўнікі і людзі, якія цалкам пакладаліся на патэрналісцкія прынцыпы жыцьця, апынуліся ў становішчы, калі самі мусілі зарабляць сабе на хлеб. І яны былі хутчэй не прадпрымальнікамі, а менавіта дэпрэсіўнымі савецкімі людзьмі з поглядамі звычайных савецкіх абываталяў, якія цалкам ускладалі на дзяржаву адказнасьць за сваё жыцьцё. Яны мелі савецкія погляды, а займаліся нібыта прыватным бізнэсам. У гэтым была галоўная супярэчнасьць тых прадпрымальнікаў, чаго не разумелі лібэральныя палітыкі, якія імкнуліся ставіцца да іх менавіта як да дробных бізнэсоўцаў, прадпрымальнікаў і г. д.

Прадпрымальніцкія грамадзка-палітычныя арганізацыі, якія цяпер прадстаўляюць Шумчанка, Леднік, Макаеў і г. д., цалкам адарваныя ад таго слою, які па сёньняшні дзень называецца прадпрымальніцтвам. Гэтыя людзі, якія жывуць у нейкай уяўленай фантастычнай краіне, прадстаўляюць хутчэй толькі саміх сябе і імкнуцца ў пэўныя моманты абвастрэньня ўзначаліць нейкі рух. Але гэта таксама не ўдаецца, таму што ўсе разумеюць іх неадэкватнасьць: і тыя, хто выходзіць пратэставаць, і больш сталыя палітыкі. На мой погляд, тут трэба хутчэй праводзіць агітацыю і навучаньне, чым імкнуцца з гэтай дробязнай сытуацыі выцягнуць пэўныя палітычныя ці якія яшчэ дывідэнды.

В. Булгакаў: Што ў сумежных краінах? Напрыклад, у Польшчы дагэтуль ёсьць рынкі і чаўнакі, адно што сярод іх усё менш і менш палякаў. Як сябе пачуваюць «іпэшнікі» ва Ўкраіне ці ў Расеі, ці ёсьць яны як зьява ў іншых сумежных краінах Эўрасаюзу?

Аляксандар Чубрык: Пачну з таго, што даволі няшмат ведаю пра тое, як сябе пачуваюць «іпэшнікі», напрыклад, у Польшчы. Ведаю, што ва Ўкраіне гэта ўсеагульная зьява, там статус ІП дазваляе людзям вельмі істотна зьніжаць падаткі.

Наша ўлада вырашыла, што бюджэт можна павялічыць акурат перарэгістраваўшы ІП у ПУПы, бо першыя маюць буйны бізнэс, але пазьбягаюць большых падаткаў. Таму было прынятае рашэньне пра кампанію перарэгістрацыі.

Аднак магу не пагадзіцца з адной акалічнасьцю, пра якую казаў сп. Мацкевіч. Калі гэта праблема наёмных работнікаў, значыць бізнэс іх быў не такі дробны. Па-другое, чаму яны не перайшлі ў форму юрыдычных асобаў, калі з эканамічнага гледзішча гэта было б ня так стратна? Мне думаецца, што «іпэшнікі», якія мелі буйны бізнэс, але пад шыльдай ІП пазьбягалі буйных падаткаў, акурат-такі і перарэгістраваліся ў ПУПы. Мне асабіста вядомыя падобныя прыклады, бо для такіх людзей страйк немэтазгодны з эканамічнага гледзішча.

Але ж застаецца вялікая частка прадпрымальнікаў, якім эканамічна нявыгадна перарэгістроўвацца ў ПУПы, бо, напрыклад, яны проста ня змогуць наняць бухгальтара. І таму лічу гэты пратэст цалкам невыпадковым, бо ён мае эканамічныя чыньнікі.

Што ж тычыць палітычнага боку пытаньня, то перарэгістрацыя НУА — гэта сапраўды палітычная спроба фрагмэнтаваць грамадзтва. Але ж палітыка, якая праводзіцца ў дачыненьні да малога бізнэсу, палягае таксама ў даволі неблагіх захадах, скіраваных на спрашчэньне некаторых рэгістрацыйных працэдураў. Напрыклад, пры канцы мінулага году зьявілася навіна пра пераход да паведамляльнага прынцыпу рэгістрацыі бізнэсу. Паводле нашых апытаньняў і паводле дадзеных Сусьветнага банку, пазыцыя Беларусі ў рэйтынгу вядзеньня бізнэсу істотна палепшылася. Аднак гэта тычыцца малога бізнэсу, а не прадпрымальнікаў.

Рэкамэндацыі Сусьветнага банку — гэта пазыцыя, якая прасоўваецца тымі самымі бізнэс-асацыяцыямі, якія аб’ядноўваюць ня толькі індывідуальных прадпрымальнікаў, але ж збольшага малы і сярэдні бізнэс. Тут маецца на ўвазе ня Шумчанка, а Бадзей, Карагін і г. д.

В. Булгакаў: Ці вы разрозьніваеце малы бізнэс і прадпрымальніцкі рух?

А. Чубрык: Малы бізнэс — гэта юрыдычныя асобы, а прадпрымальнікі — фізычныя. Малы бізнэс — гэта фірма, якая мае бухгальтара і плаціць падаткі. І тое, што яны павінны мець бухгальтара ды іншы пэрсанал, павялічвае іх падаткі і выдаткі. І таму гэтыя фірмы не канкурэнты дробным прадпрымальнікам, якія пазаймалі тыя самыя нішы. Індывідуальны прадпрымальнік лёгка перамагае фірму, што працуе ў той самай сфэры, меншымі цэнамі, якія ён можа прапанаваць дзякуючы ніжэйшым выдаткам.

Выходзіць, што прадпрымальнікі, з пункту гледжаньня грамадзтва, спрыялі канкурэнцыі, яны прапанавалі ніжэйшыя цэны. Беларусы не настолькі багатыя, каб набываць прадукты харчаваньня ці вопратку, напрыклад, у «Кароне» ці ў тым самым «Паркінгу», «Эўропе» і г. д. Гэта ўзровень «Імпульсу» ці яшчэ больш дробных рынкаў, на якіх працуюць акурат індывідуальныя прадпрымальнікі. Проста ўзровень даходаў не дазваляе людзям жыць у краіне, у якой усё займае буйны бізнэс. І калі ў гэтай краіне, зь іншага боку, ты хочаш зьнішчыць індывідуальных прадпрымальнікаў як клясу, ты павінен запусьціць сюды буйных замежных інвэстараў у той самы раздробавы гандаль, якія змогуць прапанаваць прыкладна тыя самыя цэны, што прапануюць прадпрымальнікі.

У. Мацкевіч: Ва ўсім сьвеце гіпэрмаркеты, ці буйны бізнэс раздробавага гандлю, працуюць у канкурэнтных умовах з сапраўды малым бізнэсам. Малы бізнэс набліжаны да цэнтру, а буйны пакрывае велізарную тэрыторыю і павінны зьніжаць кошт. Таму калі чалавеку трэба дайсьці і купіць цяпер, ён гатовы заплаціць трохі болей.

Замест таго, каб гэтую тэхналягічную праблему вырашаць цалкам эканамічнымі сродкамі, у нас пайшлі юрыдычнымі, адміністрацыйнымі мэтадамі. Замест таго, каб стымуляваць эканамічныя сродкі гэтага замяшчэньня, у нас адбываецца ўсё наадварот. І ў гэтым сэнсе буйныя прадпрымальнікі і, так скажам, юрыдычныя асобы ў гэтай сфэры могуць лабіяваць сваю зацікаўленасьць замест таго, каб зьніжаць цэны.

А. Чубрык: У Кірылы Гайдука была цікавая думка, што гэта частка палітыкі сацыяльнай справядлівасьці. Калі ты маеш машыну і можаш заехаць у краму, значыць ты багаты і можаш заплаціць болей. Калі ты ня маеш машыны, для цябе ёсьць «Камароўка». Такім чынам выходзіць, што буйны бізнэс — для багатых, а малы — для бедных. Таму паўстала супярэчнасьць: з аднаго боку, палітыка сацыяльнай справядлівасьці захавалася, а з другога боку, пачалі зьнішчаць яе апірышча — дробных прадпрымальнікаў.

Тым часам цяжка чакаць, што ў Беларусь (ня толькі ў Менск ды абласныя цэнтры) прыйдзе буйны раздробавы гандаль, які будзе прадаваць беларусам танныя рэчы, — каб яго зацікавіць, узровень попыту павінен быць вышэйшы, то бок беларусы папросту павінны зарабляць болей. Такім чынам, зьнішчэньне прадпрымальнікаў адмоўна адаб’ецца ня толькі на іх самых ды тых, хто ў іх працаваў, але й на шматлікім коле іх пакупнікоў.

Аляксандар Фядута: На мой погляд, тое, што адбываецца, — абсалютна нармальна і абсалютна нецывілізавана. Прычым нецывілізавана — з двух бакоў. Я цалкам згодны з тым, што казаў сп. Мацкевіч наконт таго, каго апазыцыя ўважала за прадпрымальнікаў. Гэта былі ў большасьці сваёй наёмныя работнікі. Я ведаю, бо размаўляў зь некалькімі з тых, хто быў на мітынгах. А гаспадары, тыя, каму належыць некалькі гандлёвых пунктаў, у большасьці сваёй не пайшлі. Яны сказалі, мы зачыняем гандаль, хочаце — схадзеце, можа быць, чагосьці даможацеся. І людзі, якія прыйшлі з патрабаваньнямі, насамрэч прыйшлі без патрабаваньняў. Яны ня ведалі, чаго патрабаваць. Было зразумела, што скасаваньне ўказу немагчымае.

Ніхто не пайшоў да апазыцыі пытаць, што нам трэба рабіць. Што апазыцыя змагла б прапанаваць гэтым людзям? Ім змаглі прапанаваць выступ двух палітычных лідэраў ці трох. І ў найлепшым выпадку нейкую дапамогу ў судах. Усё. У беларускай апазыцыі адсутнічае любы сцэнар любых дзеяньняў, зьвязаных з абаронай канкрэтных сацыяльных групаў, канкрэтных узроставых групаў, нарэшце, канкрэтных людзей, калі яны ня ёсьць актывістамі апазыцыі ці журналістамі. Вось актывісты апазыцыі і журналісты, тут зразумела. Мы патэлефанавалі ў пасольства, мы патэлефанавалі ў прэсу, мы паднялі шум, урэшце, выключанаму студэнту мы можам арганізаваць паступленьне ў іншы ўнівэрсытэт. А што рабіць з гэтымі, якія баяцца апазыцыі?

Юры Чавусаў: Навошта тады рабіць гэта гвалтоўнымі сродкамі з боку дзяржавы, калі можна было проста запусьціць сюды расейскія гіпэрмаркеты, і няхай гэтыя прадпрымальнікі ціха выміралі б.

Дзяніс Мельянцоў: Што ў Магілёве, дарэчы, робіцца. Там за апошнія два гады пабудавана блізу дзясятка гандлёвых цэнтраў, куды зганяюць усіх гандляроў.

У. Мацкевіч: Расейскіх гіпэрмаркетаў не бывае. Ёсьць сапраўды тыпы гандлю, якія проста карыстаюцца розным капіталам. І ў гэтым сэнсе з гіпэрмаркетамі адбылося наступнае: загубілі некалькі тэндэраў па сетках гіпэрмаркетаў, таму што ў нас ёсьць такі суб’ект гаспадараньня, які называецца Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта. Калі вы паглядзіце на акцыянэраў гэтых гіпэрмаркетаў, то вы ўбачыце там вельмі яскравую зацікаўленасьць.

Што тычыцца прадпрымальнікаў і наёмных працоўных: называньне чужымі імёнамі прыводзіць да блытаніны. Прафсаюзаў прадпрымальнікаў быць ня можа. Могуць толькі існаваць прафсаюзы, якія аб’ядноўвалі б наёмных работнікаў, таму што ўвосень было зразумела, хто будзе пакутаваць ад перарэгістрацыі. І нават вяліся перамовы, але ніякага аб’яднаньня работнікаў у малым бізнэсе няма. Прафсаюзы, якія на сёньняшні дзень проста зьнішчаныя, таксама іх не аб’ядноўвалі.

Ю. Чавусаў: Павінен быць попыт. І гэты попыт зьяўляецца толькі цяпер і толькі ў Менску ды буйных гарадох. І калі цяпер, сказаўшы гіпэрмаркетам «прыходзьце», дзяржава ня зьнішчыць прадпрымальнікаў, таму што ўзровень даходаў людзей не такі высокі, каб дазволіць ім набываць тавары ў гіпэрмаркетах.

В. Булгакаў: Вы зыходзіце з таго, што на базары таньней, як у гіпэрмаркеце. Вы ўпарта бароніце мадэрнізацыйную місію беларускай дзяржавы, якая жалезнай рукой уганяе Беларусь у «нармальную» эканамічную прастору. Чаму гэта адбываецца пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2006 г. і напярэдадні парлямэнцкіх выбараў 2008 г.? Таксама чаму ў Беларусі купляць нешта на базары таньней, чым у гіпэрмаркетах, хоць ва ўсёй Эўропе наадварот?

Дз. Мельянцоў: Я таксама разглядаў бы гэтую праблему не з палітычнага ці паліталягічнага, а менавіта з эканамічнага пункту гледжаньня. Уся гэтая сытуацыя з прадпрымальнікамі пачалася менавіта тады, калі ў Беларусі ўлада пачала адчуваць магчымасьць эканамічнага крызісу, г. зн. калі пайшлі ўгару цэны на газ, нафтавыя мыты і г. д. Дзяржаўная сыстэма зразумела, што трэба аднекуль шукаць грошы. І таму пачаліся гістэрычныя захады скасаваньня ільготаў, хоць яно дае ня вельмі вялікія грошы, як падлічылі эканамісты. Тое самае з прадпрымальнікамі. Цяпер «іпэшнікі» сплачваюць 3 % ад усіх падаткаў, што зьбірае дзяржава, а дробныя прадпрыемствы сплачваюць, калі я не памыляюся, каля 15 %. Адпаведна, «прыбыткі» дзяржавы ад перарэгістрацыі прадпрымальнікаў не такія вялікія, каб апраўдаць жорсткія, брутальныя захады ў дачыненьні нават не да саміх прадпрымальнікаў, а хутчэй да наёмных працоўных. Дзяніс Мельянцоў: Дзяржава ўваходзіць у супярэчнасьць сама з сабой, таму што яна дэкляруе сябе як дзяржаву для народу і выкідае тысячы і тысячы людзей на вуліцы.І тут дзяржава ўваходзіць у супярэчнасьць сама з сабой, таму што яна дэкляруе сябе як дзяржаву для народу, а зь іншага боку, выкідае тысячы і тысячы людзей на вуліцы. Таму я хутчэй бы зыходзіў з эканамічных развагаў і сказаў бы, што працэс ідзе ў належным кірунку, прыкладна ў такім, як гэты працэс ідзе ў астатніх транзытыўных грамадзтвах, аднак ня тымі мэтадамі, якімі варта было зьдзяйсьняць гэтую працэдуру.

І другая частка пытаньня, чаму апазыцыя не скарыстала, не асядлала акцыяў пратэсту. Я думаю, што насамрэч апазыцыя не скарыстала іх не таму, што яна такая дрэнная. Мабыць, проста ніхто не чакаў, што прадпрымальнікі, якія заўсёды былі схільныя выстаўляць эканамічныя патрабаваньні і не ісьці на палітычныя мэтады барацьбы, здолеюць перакрыць праспэкт Скарыны і перавесьці свае патрабаваньні ў палітычную плоскасьць. І максымум, што мог сказаць спадар Мілінкевіч падчас мітынгу 10 студзеня, гэта тое, што «мы з вамі салідарызуемся, але вас тут ня так шмат».

В. Булгакаў: Абмежаваньне дзейнасьці прадпрымальнікаў аўтаматычна ня будзе азначаць росквіту сетак гіпэрмаркетаў. Не сакрэт, што буйны бізнэс існуе ў адносінах кругавой парукі зь цяперашнім беларускім рэжымам. Пабудавана жорсткая герархічная сыстэма, якая прадугледжвае шмат ступеняў узгадненьня. Ці ня ўзьнікне нейкі вакуўм, які будзе выракаць на нішто гэтыя мадэрнізацыйныя патугі?

А. Фядута: Што датычыць кругавой парукі, я думаю, яна сапраўды існуе, і гэта цалкам задавальняе беларускую дзяржаву. Адна з прычынаў, чаму зробленыя гэтыя захады, — прымусіць малы бізнэс узбуйняцца, аб’ядноўвацца, ствараць меншыя паводле колькасьці і большыя паводле фінансавага запасу, фінансавай трываласьці структуры гаспадараньня. Як на мяне, гэта заканамерна, таму што нашай дзяржаве ў гэтым выпадку прасьцей кантраляваць фінансавыя струмяні. Аляксандар Фядута:
Кругавая парука сапраўды існуе і цалкам задавальняе беларускую дзяржаву.І тут не пытаньне, ці падабаецца гэта буйному бізнэсу, буйны бізнэс існуе ў Беларусі менавіта таму, што яго можна вельмі лёгка і даволі эфэктыўна кантраляваць. І з гэтага гледзішча малы бізнэс значна цяжэй кантраляваць. Немагчыма прыставіць да кожнага дробнага бізнэсоўца па тры паліцыянты.

На мой погляд, адбываецца тое, што і ў Расеі ў сувязі зь пераходам цалкам на прапарцыйную сыстэму выбараў. Немагчыма кантраляваць асобных дэпутатаў, якія высоўваюцца ад пэўнай акругі, а партыю, асабліва буйную, кантраляваць дастаткова лёгка.

У. Мацкевіч: Міжнародны гандаль прадугледжвае ланцужок перапродажаў. І на кожным перапродажы наварваецца свой кошт (дададзеная вартасьць). Таму шмат што залежыць ад таго, дзе знаходзіцца канчатковы пункт акумуляваньня прыбытку. Што адбылося зь беларускім спажывецкім рынкам цягам эканамічных экспэрымэнтаў лукашэнкаўскага рэжыму? На пачатку 90-х гг. паўсталі некалькі буйных беларускіх фірмаў, якія разглядалі беларускі і расейскі рынкі як свае, імкнуліся гандляваць, напрыклад, заходнімі таварамі на гэтым буйным рынку. Былі такія фірмы, як «Dainova», «Пушэ» і г. д. Гульні з Расеяй, супольная мытная ці яшчэ нейкая прастора давялі Беларусь да таго, што былі зьнішчаныя некалькі галінаў эканомікі. Тое, што ў Беларусі рабілася таньней, можна было тут вырабляць і распаўсюджваць ці збываць на расейскім рынку. Але тыя фірмы былі зьнішчаныя. Што стала адбывацца напрыканцы 90-х гг.? Каб эўрапейскі тавар зьявіўся на рынку Беларусі, яго трэба было завезьці ў Маскву на аптовую базу, а потым толькі даставіць у Менск. Гэта прыводзіла да таго, што менскі рынак меў цэны, вышэйшыя за маскоўскія, нават на тавары з Эўропы.

Палітыка дзяржавы не спрыяла стварэньню буйных імпартэраў у Беларусі. Сёньня, калі беларускі спажывецкі рынак стаў больш буйным, ідзе падзел гэтага рынку. Я думаю, што і тыя гульцы, якія разглядаюць рост беларускага спажывецкага рынку як свой рэсурс, пачынаюць пераймаць яго ў буйных маскоўскіх імпартэраў. І ў гэтым сэнсе ідзе вайна за тое, дзе будзе асядаць гэтая значная частка дабаўленага кошту па імпартных апэрацыях. І т. зв. барацьба з «чаўнакамі», ці дробнымі прадпрымальнікамі, таксама падпадае ў гэтую гульню. Беларускі спажывецкі рынак на ўздыме, а калі нейкі рынак на ўздыме, то буйныя гульцы маюць свае інтарэсы і пачынаюць іх лабіяваць.

Пасьля 2006 г. у рэжыму не засталося сапраўдных апанэнтаў, сапраўдных ворагаў. Уладзімер Мацкевіч:
Пасьля 2006 г. у рэжыму не засталося сапраўдных апанэнтаў, сапраўдных ворагаў.Давайце не перабольшваць гэтыя прадпрымальніцкія пратэсты. Падумаеш, перакрылі праспэкт. Мы павінны адмовіцца ад апазыцыйнай, канфрантацыйнай рыторыкі. Сапраўды, сёньня апазыцыя не зьяўляецца ворагам рэжыму. І калі мы ня будзем разумець, што адбываецца, якія задачы яны рашаюць, якія мэты перад імі стаяць і ў якіх формах яны пра гэта разважаюць, мы да сёньняшняга дня будзем думаць, што Шумчанка — гэта нейкая фігура.

В. Булгакаў: На заканчэньне я хацеў бы пачуць ваш прагноз наконт бягучага палітычнага бізнэс-цыклю.

Дз. Мельянцоў: Мая жонка працуе ў рэкрутынгавай агенцыі. Калі пачаліся пратэсты, у агенцыю пачалі масава зьвяртацца наёмныя працаўнікі, якія працуюць у «іпэшнікаў». Гэта сьведчыць пра тое, што людзі зьмірыліся з тым, што дзяржаўная машына ўсё ж такі прымусіць перарэгістравацца індывідуальных прадпрымальнікаў. Таму можна меркаваць, што ніякіх далейшых буйных выступленьняў ня будзе, бо рухавікамі гэтых выступленьняў зьяўляюцца ня самі прадпрымальнікі, а тыя людзі, якія страцяць працу пры ўступленьні ўказу 760 у сілу. Я мяркую, што ўлада ня пойдзе на канфрантацыю, таму што прадпрымальнікі колькасна ўяўляюць зь сябе вялікую сілу. Калі іх вельмі моцна прыціснуць, то яны пойдуць на далейшую палітызацыю сваіх патрабаваньняў. Для прадпрымальнікаў, я думаю, будуць палёгкі, мабыць, будуць на пэўны пэрыяд закрываць вочы, калі нехта не пасьпеў перарэгістравацца.

Ю. Чавусаў: Рызыкну выказаць меркаваньне, што з прадпрымальніцкім пратэстам адбудзецца тое самае, што адбывалася з усімі грамадзкімі ўзрушэньнямі, якія не дасягалі сваёй мэты. Пасьля таго, як хваля схлыне, застануцца нейкія структуры, магчыма нават нейкія каардынацыйныя органы палітычнага кшталту. І Шумчанка, і Таўстыка захаваюцца як палітычныя фігуры, але рэальную мабілізацыйную моц яны страцяць. Былыя наёмныя работнікі, якія знайшлі праз рэкрутынгавую агенцыю новую працу, гэтых людзей ведаюць, прыслухоўваюцца, але надалей ужо ня будуць атаесамляць іх з уласнымі інтарэсамі. Так было з забастовачным рухам пачатку 90-х гг.: ён схлынуў, але на яго глебе сфармаваліся пэўныя палітычныя структуры, паўстала Партыя працы. Прыкладна паводле той самай схемы ўтылізуюцца рэшткі іншых грамадзкіх кампаніяў, у тым ліку акцыяў у абарону свабоды веравызнаньня. Дарэчы, здабыткі апазыцыйнай кампаніі на прэзыдэнцкіх выбарах 2006 г. былі Юры Чавусаў: «Рух “За свабоду”» карыстаецца палітычным капіталам Плошчы, але не валодае ейнымі палітычнымі рэсурсамі і аўтарытэтам.засвоеныя паводле аналягічнай мадэлі — паўстаў «Рух «За свабоду», які карыстаецца палітычным капіталам Плошчы, але не валодае ейнымі палітычнымі рэсурсамі і аўтарытэтам.

Адносна стратэгіі ўлады. Я ня вельмі веру ў бізнэс-цыклі, таму ня буду разважаць праз прызму гэтай мадэлі суадносінаў дзяржаўнага рэгуляваньня гаспадарчага жыцьця і палітычнай сфэры.

Трэба памятаць, што статус індывідуальнага прадпрымальніка даваў адзіную ў Беларусі магчымасьць цывілізавана і адносна проста пачаць сваю ўласную справу. Беларусь — ня Польшча, дзе дастаткова пачаць свой малы бізнэс, і ты ўжо маеш вал крэдытаў на самых прывабных умовах, навучаньне, выхады на эўрапейскія інавацыйныя праграмы. Працы індывідуальнага прадпрымальніка не пазайздросьціш, але ж дзейнасьць у форме юрыдычных асобаў вядзецца ў зусім іншых варунках, і стасункі зь дзяржаўнай уладай там адбываюцца паводле зусім іншых правілаў, далёкіх ад цывілізаваных стандартаў вядзеньня бізнэсу. Таму нельга казаць, што цяпер улады нейкім чынам штурхаюць упартых іпэшнікаў да нейкага цывілізаванага і агульнапрынятага фармату прадпрымальніцкай дзейнасьці, а тыя ўпіраюцца.

Так, пратэст прадпрымальнікаў прымушае ўлады рабіць пэўныя палёгкі, напрыклад, саступкі ў працэдуры адкрыцьця камэрцыйных фірмаў. Сп. Чубрык згадаў сьнежаньскі дэкрэт № 8, які тычыўся спрашчэньня рэгістрацыі. Зразумела, гэта пакуль зусім не пераход да заяўляльнага прынцыпу стварэньня юрыдычных асобаў, як гэта гучна абвясьціла прэс-служба кіраўніка дзяржавы. Але спрашчэньне адміністрацыйнай працэдуры абяцае быць вельмі і вельмі істотным: трэба менш падаваць дакумэнтаў, тэрміны рэгістрацыі таксама зьменшаныя, ня трэба пацьвярджаць паперамі наяўнасьць юрыдычнага адрасу… Гэта крокі ў кірунку нармалізацыі эканамічнага жыцьця, але ж яшчэ застаюцца пытаньні звышвялікіх паўнамоцтваў кантрольных органаў, падаткаабкладаньне, абсурдныя і неабгрунтаваныя нормы што да імпартаваньня тавараў, грувасткае бухгальтарскае заканадаўства. Урад заяўляе пра намер надалей спрасьціць бізнэс-клімат у краіне, але ж пакуль рэальных зрухаў тут няшмат.

Сёньня ўжо гучала важнае слова «кантроль». І мы пачалі разважаць пра пытаньні кантролю над буйным бізнэсам, малым бізнэсам, а мне падаецца, што гэта пытаньне кантролю над людзьмі. І ў гэтым сэнсе ёсьць аналёгія з тым, што рабілася з грамадзкімі аб’яднаньнямі, калі вырубалі нават тыя грамадзкія аб’яднаньні, якія да палітыкі ня мелі ніякага дачыненьня, проста за тое, што яны незалежныя. Так і з прадпрымальнікамі. Гэта людзі, незалежныя ад сыстэмы дзяржаўнага кантролю. Таму іх трэба выпіхнуць хоць бы на прыватныя прадпрыемствы, дзе сыстэма кантролю прынамсі ня горшая, чым на дзяржаўным заводзе. Канструюючы новыя нормы паводзінаў на эканамічным полі, улады намагаюцца зьнішчыць непадкантрольную ўладзе, эканамічна самастойную сацыяльную групу — гэта ж больш за 200 тысяч чалавек. Улада дазволіла папратэставаць два дні, напэўна не чакаўшы такіх маштабных выступаў і не задзейнічаўшы напачатку звычайны мэханізм прэвэнтыўных рэпрэсіяў. Але ён быў задзейнічаны ўжо пасьля акцыі 10 студзеня, калі выступы атрымаліся надзіва маштабнымі і пачалі набываць палітычную афарбоўку.

Стаіць палітычная задача — да часу парлямэнцкіх або прэзыдэнцкіх выбараў паставіць гэтых людзей пад кантроль. І правесьці выбары так, каб на плошчу выйшла толькі радыкальная моладзь, а не пазбаўлены страху перад чорнакашульнікамі Падабеда рабочы чалавек.

Запісаў Раман Маладзяшын