3–2000
» да Зьместу «

Габрэйскі нумар

кніга

Джэрам Чарын
Чарнавокая задумлёнка
з Магілёва

---

[ І. Ліст з Магілёва ]   [ II. Бэмбі ]   [ III. Лішай ]
[ IV. Дзіця пустыні ]   [ V. Мадам Кюры ]   [ VI. Уаят Ірп ]

 ІII
Лішай

Парша была, так бы мовіць, бронксаўскай хваробай. Богведама чаму, але шторазу, калі вы ў разгар лета ці вясны заўважалі будзь-якое хлапчаня ў шапцы, вы маглі быць пэўныя, што азначае яго галаўны ўбор. Парша. Струпы, быццам круглявыя зеўры вулканаў, суцэльным сыпам злівалі скуру пад валасамі. Хоць вулканы тыя складаліся толькі са скуры ды скарынкі накшталт Сатурнавых колцаў. Самыя колцы нагадвалі агідных ружовых нерухомых чарвякоў. Поліяміэліт рабіў з чалавека калеку, парша ж — адрынутага. Бо нельга ж было з’явіцца ў клас нават у шапцы, каб схаваць паголеную чарэпаўку. Прыходзілася доўга прапускаць заняткі, пакуль не пазагойваюцца струпы.

Хлапчукі, у якіх быў лішай, выклікалі ў мяне спачуванне, але я ўнікаў іх. Я не хацеў ставіць пад пагрозу сваю прышласць, я чакаў верасня і пачатку навучальнага году: тады я ў поўным квеце змог бы пайсці ў падрыхтоўчы клас. Мама па-ранейшаму вельмі любіла кнігі, але не патрапляла рэгулярна займацца маёй пачатковай самаадукацыяй дзеля адначасных сваіх картачных абавязкаў ды пільнага выпасу Чыкавых „вярблюдаў“. І клопат пра маю адукацыю лёг на тату, няздатнага як след ні чытаць, ні пісаць. Пакуль тата адукоўваў мяне, я навучыў яго чытаць. Такой была планета, дзе жыхарылі Палеі-Чарыны, яна заўжды абяртался не ў той бок, што іншыя планеты.

Тата паласкаў свой палец у растворы сульфату магнію, і хоць яму ўжо не трэ было нагоўтваць баксёрскую рукавіцу з бінтоў, думка пра вяртанне ў майстэрню, здаецца, жахала яго. Якія такія здані маглі падчэкваць яго ў горадзе, на кажушным рынку? Мама прапанавала звадзіць яго туды, аднак ён адмовіўся.

„Хадзі да сваіх „вярблюдаў“. Мяне Бэбі правядзе“.

Так я ўпершыню праехаў у метро за некалькі дзён да майго шостага дня нараджэння. І тата, і я апрануліся ў каштанавыя гарнітуры. Рыхтык два салдаты. Я быў у захапленні ад падзямелля. Замігацелі агні электрычкі, і я загадаў жаданне: хачу некалі пасяліцца ў гэтых тунэлях, жыць разам з пацукамі, без бацькі і маткі, без уласнага пакою, без Палеяў, без Чарынаў, стацца проста дзіцем-пацуком, без аніякага звязу ані з кім і ані з чым. Тое, аднак, так і не здзейснілася.

Мы выйшлі з метро на станцыі „Пэнсільванія“; я доўга не мог прызвычаіцца да яркага дзённага святла. Яно выбірала мне вочы. Я брыў, як сляпы. Але я не мог пакінуць бацьку. Мы перайшлі шырокую вуліцу і зайшлі ў ліфт, а калі выйшлі з яго, дык апынуліся наўпрост металёвых дзвярэй з шыльдачкай пасярэдзіне. Похапкам, па літары, я патрапіў расчытаць яе — К-А-Р-А-Л-Е-Ў-С-К-А-Я К-А-Ж-У-Ш-К-О-В-А-Я К-А-М-П-А-Н-І-Я, — таму што я ўжо ведаў, як называлася татава майстэрня. Я падскочыў, націснуў на плешку званка і разам з татам пераступіў парог. Згопалу ў мяне блізка што не раскалолася галава. Такога галасу я ніколі і нідзе яшчэ не чуў. Падлога фабрыкі пахітвалася ў мяне пад нагамі. Мноства мужчын і жанчын сядзелі на абодва бакі даўжэзнага стала і гарлалі, лаяліся, чхалі, крыўляліся, без упыну паласуючы нажамі і нажніцамі палатно, шпурляючы адцятыя кавалкі іншым мужчынам і жанчынам, якія падхоплівалі іх яшчэ ў лёце і адразу падсмыкалі пад голкі процьмы апанталых кравецкіх машынак. Аднак уся тая апанталасць ураз спыняліся, як толькі мужчыны і жанчыны заўважылі Сэма. Яны пакідалі свае прылады і паўсхопліваліся з-за стала, каб паціснуць руку майму бацьку і паглядзець на мяне.

— Наш малючок, — сказаў тата, — Бэбі. Мушу рупіцца пра яго, яны ж пазачынялі ўсе пачатковыя школы.

— Хто пазачыняў пачатковыя школы?

— Бронксаўскія верхаводы, — сказаў тата. — Дбаюць толькі пра маетнасць, толькі каб болей грошай у сваю машну напхаць.

— Што-небудзь рабіць яго заўжды можна навучыць. І прафсаюз абавязаны будзе прыняць пацана, раз яго пазбавілі пачатковай адукацыі.

 
Нейкая гром-баба пасадзіла мяне сабе на калені, і я хвілінаў колькі пражыў паміж яе сэрцам і кравецкай машынай. Мне ніяк не ўдавалася дацягнуцца да педалі. Ногі былі закароткія. Аднак я ўдала заціскаў у кулачках кавалак палатна, падсмыкаў яго пад машынную лапку і пазіраў, як ён большае і большае, аж пакуль не набывае памеру куфайкі. Я так і не бачыў у татавай майстэрні ніводнага гатовага вырабу, ніводнай хоць якой-кольвечы аблезлай скуркі чарнабурай лісіцы. Натрапіць на футра было гэтаксама цяжка, як і на абутковую скуру. „Як жа тады ўдаецца выпускаць кажушныя фуфайкі?“ — папытаў я ў гром-бабы.

„Ваенная тайна“, — адказала яна.

Патрон паехаў у Вашынгтон, у ваеннае міністэрства, на сустрэчу з флоцкімі чынамі, ды тата не меў патрэбы ў яго інструкцыях. Ён начапіў на сябе сіні хвартух, і гэты ягоны візіт на фабрыку аказаўся паспяховы. Падміргваючы жанчынам, падбадзёрваючы мужчын, ён карагодзіў вакол стала і панаваў над усімі кравецкімі машынамі Каралеўскай Кажушнай Кампаніі. Вызвалены са сваёй маркоты, тата зноў пераісточваўся ў Кларка Гейбла.

Пакуль тата быў на працы, я сядзеў удома, і ягоная хворасць перайшла на мяне. Мама займалася сваёй новай працай, тата — дзяжурствамі, а ў мяне была адна толькі абшарпаная кніга. Я не мог вечна харчавацца лясным аленем. Мне трэ было ствараць сваё жыццё, але ў мяне не мелася нават школы, куды пайсці вучыцца.

І я пачаў даймаць маму. Аднаго разу, калі яна нашыхоўвала свае вусны і вочы на покер, я знянацку спытаў яе.

— Мама, а чаму б табе не запісаць мяне ў падрыхтоўчы клас?

— Я ўжо запісала была цябе ў пачатковую школу, а толку з таго.

— Ну і што мне рабіць, як жа я пайду ў школу?

— Я завяду цябе туды ў ліпені і пагавару з дырэктарам.

— У ліпені школы зачынены, Фэйгеле.

— У такім разе нешта іншае прыдумаем, — сказала мама.

І мы, узброеныя калодай картаў, рушылі насустрач нашаму лёсу, да дантыста. Цудоўная задумлёнка ўжо была не проста круп’еркай. Пасля гульні яна разам з Фрэдам Р.Лаензам ехала ў „Конкарс-Плаза“. Дарсы бываў там толькі час-часом. А спадар Лаенз у „Конкарс-Плаза“ жыхарыў стала. Ён не меў таго бліску, які вылучаў Дарсы. Гэта быў летны неахайны мужчынка ў зашмальцаваным капелюшы і прыкамечаным чорным гарнітуры. Ён не займаўся гандлем на чорным рынку, як дантыст, і, каб не бос Флін, яго б ніколі не абралі, аднак якраз ён насамрэч валодаў калітой Бронксу. Акурат ён збіраў грошы, неабходныя акруговым уплывоўцам, карыстаў Дарсыных падручных, калі ў тым узнікала патрэба, і з вышыні свайго малінавага фатэлю адзяляў абранцаў скупенькай прыласкай: рыхтычак уцэнены Папа Рымскі. Цудоўная ж задумлёнка надавала спадару Лаензу драбок вабы і шляхетнасці.

Дарсы забавязаў маму складаць кампанію акруговаму старшыню і наглядаць, каб ён не зашмат піў. Мама мусіла запамінаць яго рахункі, каб чалавеку, адказнаму за касу, не пакідаць у сябе на дарозе запісаў-слядоў. Яна згладжвала ягоную грубасць і прыступы раздражнення, не давала яму нарабіць шкоды Дарсынай арганізацыі.

У Амерыцы за ваенным часам існавала дзве сталіцы: Бронкс і Вашынгтон. Ф.Д.Р. кіраваў краінай са свайго крэсла-возіка ў Белым доме, аднак якраз бос Флін гарантаваў яму той пост, мабілізуючы электарат і не зводзячы вока з іншых уплывовых людзей. „Мангетэн?“ — любіў гаркнуць Лаенз так, бы ён быў асабістым папугайчыкам боса Фліна. „Ці не там гэта, дзе жыхараць рэспубліканцы?“

Мэрам Мангетэну быў рэспубліканец Лагвардыя, але ў Бронкс Флін яго не дапускаў. Ён не падначальваўся мэрыі і трактаваў Бронкс як уласную дзедзіну. Ён не выяўляў ані драбка шацунку да Фіярэла Лагвардыі. Бо меў за сабою плечы — Ф.Д.Р. і ўласнае войска. Паліцыянты, пажарныя і дворнікі аддана слугавалі Фліну. Дый хто б наважыўся пайсці ў дубкі з чалавекам, які мог пры жаданні пераначаваць у Белым доме і згуляць у покер з самім Ф.Д.Р.? Нават Лагвардыя слухаўся Фліна і пазбягаў з’яўляцца ў Бронксе… саступаючы яго спадару Лаензу.

Лаенз, бабыль, жыў у нумары люкс „Конкарс-Плаза“. Па суседстве з ім падчас бейсбольнага сезону жыла каманда „Нью-Ёрк Янкіз“ (стадыён „Янкі“ месціўся акурат побач). Літаральна ўсе праглі бачыць Джо Дымаджа, але Джо пайшоў на вайну, і мы мусіліся здаволіцца Чарлі „Кінг-Конгам“ Келерам, адзіным нападнікам, які застаўся ў Янкі. Келер стаўся асноўным відовішчам „Конкарс-Плаза“. Пастаяльцы тлумна аточвалі яго з воклікамі „Кінг-Конг! Кінг-Конг!“ і выпрошвалі аўтограф. Дарсы, насамрэч, наняў маму — не дзеля таго, каб яна нянчыла акруговага старшыню, а каб падкапацца пад „Кінг-Конга“.

Задумлёнка ўсё часцей і часцей прысутнічала ў таварыстве Дарсы і спадара Лаенза на балюшках, наладжваных у Бронксе. Яна не магла браць з сабой мяне на банкеты ці начныя застоліцы ў гонар боса Фліна. Тата почасту абедаў на кажушным рынку, і я, як дзікі звярок, мусіў вучыцца сам даваць сабе рады. Я ўскарабуньваўся на кухонны зэдлік і гатаваў сабе шакаладны пудынг. Я быў прыпяты да мамы і не хадзіў у школу, таму сяброў у мяне не было. Я адчуваў сябе дзіцем, умерзлым у лёд, якому магчымілася вярнуцца да жыцця толькі пры адной умове — калі пачаліся б заняткі ў школе. Я купіў сабе пярэчнік, вялікую скрынку каляровых алоўкаў, белы бутлік клею. І сакаліным позіркам узіраўся ў каляндар. Я не мог папусціцца, каб час адбрыкваў назад і строіў з мяне кепікі.

Аднак каляндар толькі і ведаў, што цвеліўся. Неяк надвечар, калі тата не працаваў звышурочна, а ў задумлёнкі не было чарговай балявіцы ў таварыстве спадара Лаенза, мы гуртам, утраіх, сядзелі за сталом і абедалі. Тата перапіў віскі і завёўся з мамай. Ці праз спадара Лаенза і Дарсы, ці праз маміных „вярблюдаў“, ці праз татавых таечак у Маямі і на фабрыцы.

„Гэты дантыст, — вырвалася ў таты, — ды яго зладзюжная шайка“. Тата быў сябрам Ліберальнай партыі, якая адкалолася ад дэмакратаў, каб дабіцца абрання Лагвардыі.

— Фіярэла і паткнуцца ў Бронкс не можа.

— А што яму тут рабіць? — сказаў тата. — Тут жа адны спекулюгі.

Ад злосці яны сталі шпурляць адно ў аднаго талеркі. Але зусім не з-за Фіярэла, не з-за мэра чубіліся яны. І мама, і тата, кожны па-свойму, ухіляліся ад супольнай арбіты і ўжо не патраплялі вярнуцца на яе.

Тата шпурнуў апошнюю талерку, і, пэўна, да яго дайшла дарэмнасць таго руху, бо ён усміхнуўся а-ля Кларк Гейбл, глянуў на наступствы перастрэлкі, якія ліпелі на маіх валасах, на белыя і блакітныя аскепкі патрушчаных талерак, і прапанаваў усім схадзіць у кіно. Не сцерусіўшы друзу, які ляжаў у нас на плячах, мы развярнулі шыхт і падаліся ў „Люксор“ глядзець ваенны фільм „Бессмяротны салдат“. Ён распавядаў пра брытанскіх дэсантнікаў у пустыні. Дагэтуль помняцца іх сытыя мардуленцыі, сеткі на касках ды ўсякія прыгоды ў пясках.

 
Дагэтуль помніцца і наш хатні бессмяротны сяржант Сэм, які пры выйсці з кінатэатра ўхапіў мяне за руку і запытаў: „Бэбі, каго ты любіш болей, тату ці маму?“

Так і стаялі мы, як тыя сумныя дэсантнікі, на рагу нейкай вуліцы, і не было нідзе пустыні, каб схавацца. Я ўжо задаўно ўчашчаў да Дарсы і спадара Лаенза, а таму разумеў, што такое палітыка. Я мог адказаць толькі адзінае: „Я аднолькава люблю абаіх вас, тата“. Але не змог. Я занадта баяўся страціць цудоўную задумлёнку.

Тата зноў паўтарыў сваё пытанне. „Каго ты любіш болей?“

— Маму, — адказаў я. — Фэйгеле.

Я марыў пра пустэльню, дзе б не было ні дэсантнікаў, ні „вярблюдаў“, нічога, толькі выдмы, падобна да Бронксу. Ссамотненае хлапчаня ў касцы чувача, асуджанае караскацца па выдмах з каляровымі алавікамі і бутлікам клею ў кішэні, які працякаў у штонцы, з гэтымі прахлымі складнікамі маёй уласнай прышласці.

Тата ніколі больш не згадваў тую размову каля „Люксору“, але я ведаў, што ён будзе злаваць на мяне да рэшты дзён сваіх. Я прычаліў да супрацьлеглага боку яго прыхільнасцяў, я стаўся чужым у ягоным доме. Сын чувача супроцьпаветранай абароны перастаў хадзіць разам з бацькам на дзяжурства, не насіў больш яго ліхтара, не прамацваў змрок дахаў, шукаючы там сабатажнікаў і карліка-нацыста, які мог прызямліцца дзе тут, пераляцеўшы Атлантыку на крахатулечным паветраным балоне.

Я туліўся да друкаваных радкоў „Бэмбі“, ужываўся ў белыя прамежкі, што раздзельвалі словы, высільваўся, бы кравец, каб скраіць сабе слоўнік. Я мусіў быў падрыхтаваць сябе ў першы клас. Я па-ранейшаму горда сядзеў на ўслоне, пакуль задумлёнка тасавала тузы ды каралі, па-ранейшаму хадзіў з ёй у „Конкарс-Плаза“, аднак не пераставаў мроіць, як я сядаю за парту разам са сваімі аднагодкамі, якія будуць гаварыць не пра „флашы з каралём“ ці масла на чорным рынку.

Прамінулі чэрвень і ліпень; на другім тыдні жніўня ў мяне страшэнна засвярбела галава. Мама заспела мяне, калі я чухрыўся, і сказала, што гэта крапіўная ліхаманка. Тое ўласціва ўсім Палеям. Варта панервавацца, і сып забяспечаны.

— Я не нервуюся, мама.

— А то ж. Ты баішся першага класу.

Свярбела ўсё мацней. Я ажно раздзіраў скуру пад валасамі, і на скорым часе яна пачала крывавець. Мама ляпала мяне па руках. „Бэбі, калі ты яшчэ раз чуханешся…“ Але мая воля ўжо не мела ніякага значэння. Валасы сталі сыпацца. У шэсць гадоў у мяне на галаве ўжо стаў плех. Мама павяла мяне да доктара. Ім аказаўся той самы вясёлы спадар, які пасобіў Чыку напісаць ліст з Магілёва. Асабісты лекар Мэера Ланскі. Клікалі яго Кацам. Пасвечваючы сабе, як ліхтарыкам, флюарэсцэнтнай лямпай, ён уважліва агледзеў усю маю чарэпаўку. А калі надзеў белыя пальчаткі і пагаліў мне галаву, я заплакаў. У люстэрку я выразна ўбачыў чырвоныя, бездакорна круглыя струпы. Бронксаўскі паморак.

— У нашай сям’і ні ў кога не было паршы, — сказала мама. — Хлопчык заўжды чысты. Я самаруч шарую яго двойчы ў тыдзень.

— Гэта грыбок, Фэйгеле. Такое можа здарыцца з любым хлопчыкам.

— У сірочых дамах, так. На гульнявых пляцоўках. У гамузе. А гэты хлапчук не ведае нават, што такое гуляць. Гэта бібліятэчнае мышаня.

— Адзінае ў свеце бібліятэчнае мышаня, якое не ўмее чытаць, мама.

Доктар змазаў мне ўсю скуру на галаве нейкай чорнай вадкасцю, якая тхнула дзёгцем. Потым захутаў галаву марляй і надзеў на яе бейсбольную шапачку. Ды бейсболка не магла схаваць лысіны. Нішто не змагло б схаваць лысіны.

Навіна распаўзлася, як агонь на сухой траве. Нашы суседзі высільна заўдавалі, што яны па-ранейшаму прыязныя, аднак ужо не дазвалялі сваім дзецям падыходзіць да мяне. Іншыя дзеці з крыкамі „паршывы, паршывы“ папускалі ў мяне з вокнаў і дахаў вадзяныя пукаўкі. Пукаўкі былі кардонавыя; калі яны бабахалі, ад груку блізка што не пукалі барабанныя перапонкі. Але найбольш я цярпеў ад бронксаўскіх „марскіх пчол“*, хеўры васьмі- і дзевяцігадовых хлапчукоў, якія багомілі флот і марылі будаваць браняносцы, плаўбазы і масты. Яны здзіралі з мяне бейсболку, змушалі мяне праходзіць цераз строй, выкарыстоўваючы замест палак тронкі мётлаў і дубінкі, зробленыя са скручаных газет, перавітых дротам. Пакуль я сіліўся аберагчы свой плех, яны з маху таўклі мяне ў плечы, ногі і азадак, і метал балюча ўядаўся мне ў цела.

Іхнымі вадарамі былі блізнюкі Раткарты, Ньютан і Вэл, асабліва злыя рыжыкі з неймаверна высокім каэфіцыентам інтэлектуальнага развіцця. Яны жылі на Альбатросе, у квартале багатыроў. У цэнтры Альбатросу быў сад, а абгароджаны квартал быў плотам з пазалочанымі наканечнікамі. Ньютан і Вэл былі сынамі слыннай мастачкі Размунды Раткарт, чыю серыю малюнкаў з нумару ў нумар публікавала „Дэйлі Мірар“. Серыя мела назоў „Чалавек-Пацук“ і распавядала пра аднаго са скандалам спісанага на бераг марака, старшага матроса Лансэлота Пэры, які гараваў сваё гора ў Шарк-Бэі, горадзе з усімі прыкметамі Бронксу — бульварам, падобным да Грэнд-Конкарс, адміністрацыйным цэнтрам, бейсбольным стадыёнам, батанічным садам. Лансэлот Пэры гандляваў хот-догамі на стадыёне і жыхарыў разам з пацукамі за скрыняй для смецця. Яго нявеста, Эма Марцінз, была медсястрой, яна намагалася вярнуць чалавека-пацука на правільны шлях, далучыць яго да цывілізацыі. Нягледзячы на сваё гаротнае жыццё, ён быў патрыётам. Калі грымнула вайна, Лансэлот узяўся вылоўліваць немцаў ды японцаў, якія з’яўляліся з заліву і хаваліся ў тунэлях пад бейсбольным стадыёнам. Армія і флот прапаноўвалі яму вялікую грашовую ўзнагароду, аднак чалавек-пацук не жадаў ні іхныя грошы браць, ні вяртацца на флот, каб служыць там у абяцаным чыне капрала. Ён здавольваўся продажам хот-догаў.

Большасці тэкстаў таго коміксу я не разумеў, але я разбіраў досыць, каб вырашыць, што нікога і ніколі мне ўжо не будзе так шкада, як Лансэлота Пэры, чалавека-пацука. Я ўшчыраверніўся яму і целам і душой навекі. Ён унікаў пастак палітыкі і лёсу. Чалавек-пацук ні да чаго не імкнуўся. Ён не паляваў бы і на шпіёнаў, каб не вайна.

Мама чалавека-пацука, Размунда, згадзілася даваць урокі малявання ў Адат Ісраэль, храме, які месціўся на Грэнд-Конкарс. Яна пасабляла Лену, памочніку рабіна, які запісаў і мяне ў свой клас. Я заняў месца ў кутку, бо ніхто не хацеў сядзець са мной побач. Палову „марскіх пчол“ прынялі на гэтыя заняткі, з блізнюкамі Раткартамі ўлучна, ды яны і мезенцам не маглі зачапіць мяне. Першага ж, хто выкрыкнуў бы „паршывы“, выгналі б з класу.

Размунд Раткарт была значна бялейшая, чым Бэці Грэйбл, значна зграбнейшая, чым Разалінда Русэль, а ногі ў яе былі яшчэ даўжэйшыя. Нават у акулярах яна была амаль гэткая ж прыгожая, як задумлёнка. А калі яна эскізна змалявала на дошцы Лансэлота Пэры — з сінімі, як Гудзон, вачамі, чорнымі і замурзанымі шчокамі, цьмяна ружовымі вуснамі — я закахаўся ў яе па вушы.

„Паслухайце, дзеці, — сказала яна, — крэйда — гэта толькі прылада, рыхтык як рапіра ці пісталет“. Я занадта саромеўся свайго невуцтва, каб папытацца, што такое рапіра. „Яна павінна выконваць распараджэнні, і толькі, падначальвацца відзежам, якія дыктуе ёй уява. Найвялікшыя мастакі почасту малююць з заплюшчанымі вачамі“.

 
Усе вучні заместа крэйдак мелі пастэль і аркушы для загортвання мяса, выстараныя Ленам на чорным рынку; узброеныя відзежамі ўласнай уявы, мы дружна пайшлі ў наступ на свае аркушы паперы. Спадарыня Раткарт папрасіла нас прыдумаць для чалавека-пацука таечку, суперніцу Эме Марцінз.

Заплюшчваючы вочы, я намаляваў неймаверна файнецкую бялянку, у акулярах і з доўгімі нагамі. Спадарыня Раткарт уважліва паглядзела на мой малюнак, затым на шапку ў мяне на галаве, і нешта шапнула на вуха Лену. Пасля ўрока той падышоў да мяне.

— Я больш не магу пускаць цябе ў клас, Бэбі. Спадарыня Раткарт адмаўляецца весці заняткі, калі на іх з’яўляцьмешся і ты. Яна кажа, што ты заразны.

— Але я ж у шапцы, Лен, я ж забінтаваны. Доктар скаламазіў мне ўсю галаву.

— Мне вельмі шкада, але заняткі ж вядзе яна.

Цэлы тыдзень я самотна праймаўся тым болем, а потым расказаў усё маме.

— Яна не дыктатар, — сказала мама. — Фарбы ў цябе ёсць. Вяртайся ў клас.

— Не магу, мама, — пані-мастачка супраць.

— Яна перадумае.

— Яе малюнкі друкуе „Мірар“, яна сапраўдная зорка, мама.

— Паслухай, Бэбі, я магу спапеліць любыя, і найбольшыя зоркі.

Мне цяжка было ўявіць Фэйгеле піраманкай; тым не меней, я ўзяў усе свае фарбы і зноў пайшоў на заняткі. Гнеў цудоўнай бялянкі быў вялікі. Яна асыпала Лена лаянкай, абазвала яго баязліўцам, няздольным выгнаць нейкага пацана. Яна перасадзіла мяне да акна. І пазбавіла права на мясную паперу. Я мусіў толькі глядзець, як малююць іншыя хлапчукі.

Але тут раздаўся стук у дзверы, і ў клас, прыціснуўшы да грудзей капялюш, увайшоў Дарсы разам са спадаром Лаензам і двума целаахоўнікамі. Была з імі і мама, вочы ў яе, як належыць круп’ерцы, былі падмаляваныя, а вейкі — натушаваныя.

Першы загаварыў не акруговы старшыня, а Дарсы Стэйплз.

— І што, усё тое законна, спадар Лаенз? Што выкладчыца малявання выступае ў ролі суддзі і практыкуе дыскрымінацыю ў стасунку да сваіх вучняў?

— Гэта, мякка кажучы, антыдэмакратычна.

— А можа выклікаць яго на допыт? Трубы ў храме працякаюць… Урокі прыватныя…

— Я маю дазвол, — прамармытаў Лен. — Дакумент, падпісаны службоўцамі мэрыі і аддзелу народнай адукацыі.

— Службоўцамі мэрыі? Паперы, выдадзеныя ў Мангетэне, тут не маюць ніякай сілы. Вам, дружа Лене, патрэбна бронксаўская пячатка.

— Камедыя, — сказала спадарыня Раткарт. — Ды вам не запалохаць мяне. Вы звычайныя гангстэры, вось вы хто, усе… разам са сваёй курыцай.

— Гэта з якой такой курыцай, мадам? — падвысіў тон Дарсы. — Дазвольце пазнаёміць: спадарыня Фэйгеле Чарын, маці ахвяры вашага астракізму.

Мама ўсміхнулася дзівоснай усмешкай шакалкі.

— А вось зараз тая курыца і высмаліць вам вочы, — і яна шчоўкнула запальнічкай. — Бэбі, лічы да трох.

Я адмовіўся лічыць. Нават калі Размунда была здольная маляваць Лансэлота па відзежы ўявы, я не мог пайсці на такую рызыку.

— Я блізкая сяброўка пана мэра, — выгукнула Размунда. — Я знаёмая з міністрам юстыцыі Злучаных Штатаў!

— Таратата, — сказаў дантыст. — І ўсё ж бронксаўская пячатка патрэбная абавязкова.

— У гэтага дзіцяці лішай. Яно не павінна прысутнічаць на лекцыях.

— Яно ж не танчыць з дзецьмі, наколькі мне вядома, — сказала мама. — Яно не ціскаецца з імі, не трэцца сваёй галавой аб іхныя. Ці вы мяркуеце, што ў яго і фарбы хворыя? Мой сын багоміць вас, і малюнкі вашы багоміць. Мы ўсе багомім вас. Дарсы, хіба вы прамінулі калі хоць якую частку „Чалавека-Пацука“?

— Я без Лансэлота жыць не магу.

— Так, Лансэлот — гэта вам не якісьці Дык Трэйсы або Дональд Дак, — уставіў акруговы старшыня.

Не ведаю, што мацней паўплывала на спадарыню Раткарт — лёсткі ці згрозлівыя маміны вочы, не ведаю, што насамсправе ўратавала мяне. Але мяне зноў прылучылі, і я без адкладу закрэмзаў па папяровай шмаціне з яткі. Мы вырашылі адзначыць нашу перамогу, лыкнуўшы ў „Конкарс-Плаза“ шампанскага. Дарсы, спадар Лаенз, мама і я. Афіцыянт не меў права падаваць алгакольныя напоі шасцігадоваму дзіцёнку. Але „Конкарс-Плаза“ фактычна належаў Дарсы, і той настояў, каб выпіў і я.

— За здароўе Фэйгеле, — сказаў Дарсы, — і здароўе прысутнага тут спадара мастака, нашага новага юнага Рэмбранта.

— Прынамсі, Рэмбранта, — удакладніў спадар Лаенз і далікатны келіх труснуў у яго ў жмені.

Гэта лічылася прыкметай удачы. Аднак у 1943-м мне станаўко не шэнціла. Спадарыня Раткарт узяла адпачынак і перастала весці заняткі. Лен палічыў за лепшае зачыніць свае класы малявання і не здабываць ніякай бронксаўскай пячаткі. А я зноў апынуўся ў краіне пусткі. З вадзянымі пукаўкамі ў якасці адзіных сяброў.

„Марскія пчолы“ па-ранейшаму кралі ў мяне шапкі; Ньют і Вэл няўтомна здзекаваліся з мяне.

— Паршывы, гэта ты скасаваў нашы ўрокі малявання. Твая мама курыца і нахлебніца.

— Што такое нахлебніца?

— Фіфа, якая любіць лізаць хлеб на чужых сталах, — сказаў Ньют.

— І спаць з усімі, раз усе палітыканы трахаюць яе.

— Што такое трахаць?

 
Яны адбатавалі мне на галаве сваімі дубцамі, і аніхто не заступіўся за мяне. Яны займаліся зборам бляшанак для спадара Рузвельта. Іхная мама вазіла іх у Белы дом. Яны пілі гарбату са спадарыняй Рузвельт, якая багоміла „Чалавека-Пацука“ і трымала ў сябе ў секрэтэры выяву Лансэлота і Эмы Марцінз. Больш за тое, асабісты кравец спадарыні Раткарт пашыў блізнюкам марацкія плашч-накідкі, рыхтычак накшталт той, у якой Рузвельт з’яўляўся на будзь-якім браняносцы.

„Добрай ночы, Паршывы, — сказаў Вэл, а Ньют тым часам штомоцы біў мяне па плячах. — Цудоўных табе сноў“.

Было папалудні, і я ў чарговы раз страціў сваю бейсболку. Раптам поруч са мной з’явіўся нейкі чалавек з капялюшнай кардонкай у руцэ. Гэткі, так бы мовіць, шляхетны бадзяга. Такі гарнітур, як у яго, мог бы вісець і ў шафе, калі б не абтрэпаныя рукавы ды штаны, якія спраку веку не ведалі, што такое прас. Яго туфлі былі спрэс заляпаныя белым, а на падбароддзе паналіпала вапна. Цені акрэслівалі ягоны твар, рыхтык бы ў Лансэлота Пэры. Чалавек-пацук настолькі вабіў мяне, што я ўскрыкнуў: „Лансэлоце, ты?!“

Чалавек-пацук зарагатаў. Толькі тут я заўважыў сівыя валасы, што тырчэлі з-пад яго фетравага капелюша, і пазнаў былога матчынага кампана, Чыка Айзэнштата, спекулянта, які месяцамі жыў у „Ліванскіх кедрах“. Побыт у шпіталі змізэрніў яго, у яго прапаў нюх.

— Бэбі, — сказаў Чык.

— Цяпер мяне завуць Паршывым.

Ён адчыніў кардонку з-пад капелюша, даверху напханую бейсболкамі ды іншым таварам „чорнарынкавага“ паходжання. У яго была цэлая партыя бейсболак, але на ўсіх іх стаяла „Сент-Луіс Браўнз“ — назва каманды, якая адроду не ўдзельнічала ў „Сусветнай серыі“. Ніводзін бронксаўскі хлопчык не згадзіўся б насіць бейсболку нейкіх задрыпаных „Браўнаў“. Месца „браўнам“ было ў апраметнай. Калі ў Нью-Ёрку гуляў „Сент-Луіс“, стадыёну „Янкіз“ прыходзілася раздаваць квіткі дарам.

— Чыкі, ты ж ведаеш, я не магу надзець такую бейсболку. Мяне адразу ж арыштуюць бобікі.

— Слухай, я табе купіў цэлы камплект. Цяпер няхай тыя нягоднікі крадуць твае бейсболкі хоць дзесяць разоў на дзень, у цябе заўжды будзе новая наўзамен.

— А хто табе сказаў, што ў мяне лішай?

— Доктар Кац. Мне таксама сказалі, што на твае бейсболкі часта замахваюцца. Тут я і падсачыў партыю кепак.

Чык скінуў капялюш і надзеў бейсболку „Браўнаў“. Я пабаяўся адпусціць яго вось так самотна бадзяцца па Грэнд-Конкарс у такім галаўным уборы. І я засунуў руку ў скрынку, і над маім ілбом таксама навіс нягімкі казырок „Сент-Луіс Браўнз“.

Мы з Чыкам былі, як двое сіротаў. Людзі, бачачы нас у тых бейсболках з доўгім казырком, напэўна, думалі, што мы ўцяклі з нейкай вар’ятні. Крэдыт Чыка ў „Сумных арлах“ змалеў амаль да нуля. Мама сустракалася з усімі былымі Чыкавымі „вярблюдамі“ ў дантыста. Канечне ж, яна не магла дараваць яму, што ён дапусціў, каб яго жонка заспела нас у „Ліванскіх кедрах“. Хоць у тым, што Марша Айзэнштат абазвала мяне невукам, ніякай Чыкавай віны не было. Але ў чарнавокай задумлёнцы было нешта бацькава. Выбачаць было не ў яе натуры.

Чык цяпер таксама стаўся „вярблюдам“. Ён самаруч пастачаў усё, што належала пастачаць — у капялюшнай кардонцы альбо пад кашуляй. Каб нейк стачыць канцы з канцамі, ён стаў і маляром. Ягоныя дзеці дорага абыходзіліся яму, гэтаксама як і жонка. Ён фарбаваў жыллё на Конкарс, плямячы „Браўнаўскую“ бейсболку на галаве ды прыцвілыя на спіне гарнітуры.

Часам Чык браў і мяне на сваю якую-кольвечы будаўнічую пляцоўку. Мы елі сэндвічы пад лескамі, слухалі радыё, пілі гарбату, якую ён прыносіў у вялізарным тэрмасе. Чык любіў фарбаваць таўсцючым пэндзлем. Ён залазіў на рыштаванні, выцягваў руку і подаўж, зверху ўніз наносіў на сцяну жаўтлявае бяліла, пры чым густа плямілася і мая бейсболка. Ён дазваляў і мне пафарбаваць які-кольвечы куточак маленькім пэндзлікам, які не мог нарабіць вялікай шкоды. А потым смяяўся і папраўляў маё малярства. Працаваў ён вельмі ўвішна. Па хуткім часе мы ўжо абодва былі спрэс у аднолькавых белых плямах.

Ён быў мне і татам, і мамай, і я задумваўся, як бы ўсё павялося, калі б Чык пабраўся з цудоўнай задумлёнкай, а не з „жахам святым“ Уільяма Говарда Тафта. Ці еў бы ён з сваім сынам пад рыштаваннямі, ці прыводзіў яго ў свет, прапахлы бензолам і засыпаны тынкоўкай. Не, небяспечна гэтак старанна выдумляць сабе яшчэ аднаго бацьку і ствараць новую галерэю продкаў. Мне пад завязку ставала і аднаго племені Палеяў-Чарыных.

Чык быў маім вялікім сакрэтам. Я не мог прызнацца маме, што ўкінуўся ў новыя курсы малявання. Але як імпэтна Чык ні шараваў нашай вопраткі шкіпінарам, мы заставаліся дзвюма скамечанымі істотамі. І хутка мама заўважыла мае плямы.

— Бэбі, у каго гэта ты ператварыўся, у леапарда ці ў жырафу?

— І ў таго, і ў таго, — адказаў я, ня дужа цямячы, што сказаць. — Цяпер хмары такія, мама, што ў Бронксе ўжо ліюцца малочныя дажджы.

Наступным разам, калі я зноў прыйшоў фарбаваць з Чыкам, я жвава ўскараскаўся да яго на рыштаванні, і мы запрацавалі тандэмам, гатовыя акрыць жаўтлявым бялілам усю планету, ды пад нашымі рыштаваннямі раптам выявіўся госць. Чарнавокая задумлёнка, апранутая па-круп’ерску, убачыла, якім імпэтам гараць нашы вочы. „Бедныя мае сумныя арлы, — сказала яна, — якім так даспадобы лунаць пад самай столлю“.

Мы злезлі з рыштаванняў. Чык са сваім квачом, я са сваім. Мама пачала сварыць яго. „Спадар Айзэнштат, вы ніколі не чулі пра законы, што забараняюць дзіцячую працу?“

Мамін экс-кампан пачуўся абражаны.

— Фэйгеле, хіба я ўжо недзе на вуліцы згубіў сваё імя? Мяне завуць Чык.

— Той Чык, якім я яго помню, не злоўжываў бы ажно гэтак малым хлапчуком, хворым на лішай.

— Ён не зрабіў мне нічога кепскага, мама. Чык купіў мне аж дзесяць тузінаў бейсболак, каб я не гуляў лысы.

— Лепей быць лысым, — сказала мама, — чым забіваць свае лёгкія пылам і нажываць сухоты. Дзіцяці неабходна чыстае паветра.

— Яму задорага абыходзіцца тое чыстае паветра, Фэйгеле.

— Чыстае паветра бясплатнае.

— Добра бясплатнае, калі пацанва куляе яго і здзірае шапкі з галавы.

— Я не жамонька, — сказала мама. — Я сама паўпраўляю мазгі тым падшыванцам.

І мама забрала мяне ад дзядзькі Чыка, выхапіла разам з маёй заляпанай бейсболкай.

далей — да часткі IV „Дзіця пустыні“