Сяргей Балахонаў
Entlarvung адзінокага ў пустэльні

---

Увогуле ж адкат ад постмадэрнісцкіх пазыцыяў назіраецца і ў іншых аўтараў. Ігар Бабкоў кажа, што ПМ ня вырашыў тых праблем, якія стаялі перад культурай і грамадзтвам. Сам сябе бацька Адама Клакоцкага цяпер называе «постмадэрністам». Гучыць неяк какетліва і сьмешна, выклікаючы алюзіі на рэклямнае «яшчэ больш арэхаў, нугі і шакаладу» або армейскае «двойчы яфрэйтар унутраных войскаў». Між іншым, школьны падручнік па курсе «Чалавек. Грамадзтва. Дзяржава» для 11 клясы проста з мосту абрынае на ПМ бязьлітасны танкавы агонь, нават не спрабуючы дазволіць вучням адчуць неадназначнасьць праблемы і шматлікасьць поглядаў на яе:

Постмодернизм считает любое самовыражение человека предметом, порождающим бесчисленное количество толкований. Отсюда утверждается, что чем непонятнее произведение, тем более продуктивно работает воображение зрителя. [...] Однако такое равнодушие к ценностной направленности своей деятельности рано или поздно, но приводит художника к эстетизации безобразного. Поскольку тот, кто творит по принципу «что получится», часто выплескивает далеко не лучшее содержание своего сознания. Это же происходит и в отражении искусством реалий жизни. Оно все чаще начинает выбирать не идеальные, а худшие ее стороны⁶.

Няўжо ж практычны інтарэс да постмадэрнізму зышоў упоглум? Як паглянеш на гэта, дык і марным здаецца апошні па часе высілак Данілы Жукоўскага справакаваць-такі вялікую палеміку празь цьверджаньне, што ў Беларусі толькі два постмадэрністы «ў поўным сэнсе гэтага слова» – апалягетык Валянцін Акудовіч і пісьменьнік Сяргей Балахонаў. «Два дык два», – прамармульчаць нашыя «постдэкадэнты» і «выключныя беларускія супэрдзеячы». Але ні я, ні Даніла, ні бальшыня з вас, шаноўныя чытачы, гэтага не пачуем. Не пачулі ж мы покуль хоць якога голасу пра сапраўды найлепшы беларускі ПМ-твор 2003 году – раман Людмілы Шчэрбы «Ўладар рыбаў» («Маладосць», 2003. № 11–12), які асабіста мяне прыемна ўразіў летась ня менш, чым беларускі пераклад «Выхаваньня дзяўчат у Чэхіі» Міхала Вівэга («ARCHE», 2003. № 4–5). Чаму пра яго не гавораць ані на кожным кроку, ані на бачынах паважных нашых выданьняў?

Украінская літаратура як літаратура посткаляніяльная ня мае пакуль ані паўнавартаснага мэханізму грамадзкага функцыянаваньня, ані, зрэшты, паўнавартаснага чытача, якім ёсьць (уласна, меў бы быць) перадусім чытач сталічны, зь вялікага гораду, асьвечаны, прыналежны да апініятворчых асяродзьдзяў інтэлігенцыі. «Дыяспарны» статус украінскай літаратуры ўва Ўкраіне ёсьць, з гэтага гледзішча, адно мэтафараю яе каляніяльнай маргіналізаванасьці, грамадзкай дысфункцыянальнасьці. У гэтых варунках нават найгеніяльнейшыя тэксты ня могуць мець вырашальнага ўплыву на выхад гэтай літаратуры за межы ўкраінскамоўнага гета,

– адзначыў добра знаны чытачам «АRCHE» ўкраінскі інтэлектуал Мікола Рабчук. З пэўнымі агаворкамі мы можам агледзець тутака і нашу беларускаую сытуацыю. Да той пары, покуль беларушчына існуе толькі ў гета, а ня ў масах, няма рацыі гаварыць пра масавага чытача беларускай літаратурнай прадукцыі. Дзеля таго даводзіцца ўнікаць пайма шараговы чытач беларускай літаратуры. За сёньняшняй русіфікацыйнай сытуацыяй шараговы чытач у пераважнай сваёй бальшыні ня будзе чытаць па-беларуску, бо ня ведае ні мовы, ні імёнаў. Куды прасьцей яму ўзяць «панятнаязычных» і раскручаных Пялевіна з Акуніным. Спарадычная цікавасьць дзяржаўных і прадзяржаўных мас-мэдыяў да літаратараў, што пішуць па-беларуску, праблемы не вырашае. Яны глядзяць на белмоўных нібыта на індзейцаў і гэткі погляд навязваюць сваім спажыўцам.

Менавіта таму ў артыкуле «Ізноў пра кляты постмадэрнізм» (2001) я падкрэсьліў пільную патрэбу «заваёвы» літаратарамі (а шырэй – нацыянальна арыентаванымі дзеячамі культуры) тэлебачаньня. Кагосьці сапраўды даводзілася бачыць на экране. I што ж? Нямала зьдзівіўся, як паэтка Джэці (Вера Бурлак), якая абсалютна разьняволена пачуваецца на публіцы, перад камэрай не магла два словы зьвязаць. Гэта не папіканьне з майго боку, а канстатацыя факту: ёсьць жаданьне быць на TV, але няма досьведу таго, што там рабіць, а галоўнае – што сказаць шараговаму тэлегледачу. А сказаць жа трэба, каб сапраўды вылучацца на агульным шэрым тле разумнасьцю і таленавітасьцю, каб той самы глядач чакаў пачуць ад «арыстакратаў духу» штосьці важнае для яго, а ня проста «Хай, бледналіцыя!». I калі нашыя музыкі, у тым ліку беларускамоўныя, да тэлекамэр прызвычаіліся і нават у караценькіх інтэрвію могуць сфармуляваць патрэбны messagе, то літаратары, па вялікім рахунку, застаюцца па-за ўвагай тэлебачаньня.

Во які лябірынт з найноўшым лёдавым пакрыцьцём.